تحت چه شرایطی، استفاده از ظرف پلاستیکی غذا، خطر بیماری قلبی‌عروقی را ایجاد می‌کند؟
بیان مسئله
میان مردم، باور رایجی وجود دارد که اهدای خون می‌تواند موجب «سبک شدن» یا کاهش غلظت خون شود. بسیاری از افراد، به‌ویژه کسانی که دچار سردرد، احساس سنگینی یا فشارخون بالا هستند، این کار را راهی برای کاهش علائم خود می‌دانند، اما آیا این باور، ریشه علمی دارد؟
در این مطلب، به بررسی علمی رابطه میان اهدای خون و میزان غلظت خون خواهیم پرداخت و به شواهد موجود در مطالعات پزشکی اشاره خواهد شد.
راستی‌آزمایی: تزریق فرآورده‌های خونی به مدیریت خونریزی پس‌از زایمان کمک می‌کند.
روش کار
نخست با روش PICO، واژگان کلیدی را از قبیل: Blood Donation و Blood Concentration استخراج کرده و پس‌از یافتن MeSH terms، در پایگاه اطلاعاتی PubMed به جست‌وجوی مقالات پرداختیم.
اهدای خون و غلظت خون
اهدای خون عملی انسان‌دوستانه است که نه‌تنها می‌تواند جان دیگران را نجات دهد، بلکه با کاهش حاد ویسکوزیته خون، بر عملکرد ساختار عروق و در نتیجه سلامت قلب اثر می‌گذارد. از سوی دیگر، برای سلامت روانی فرد اهداکننده نیز مفید است (۱).
نتایج ۱۸ مطالعه نشان دادند که ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس‌از اهدای خون، غلظت هموگلوبین ۴% کاهش پیدا می‌کند و این تغییرات نیز تا ۱۴ روز پس‌از اهدای خون ادامه خواهند داشت. حداکثر جذب اکسیژن نیز ۷% کم می‌شود (۲). اهدای خون می‌تواند منجر به کاهش موقتی در سطح هموگلوبین و هماتوکریت شده و در مدت زمان کوتاهی به حالت عادی باز می‌گردد (۳).
یک مطالعه آینده‌نگر با حضور ۳۸۵۵ شرکت‌کننده که ۶۵۵ نفر آن اهداکننده خون بودند، نشان داد اهدای خون، به‌ویژه در مردان غیرسیگاری، خطر حوادث قلبی‌عروقی را کاهش می‌دهد، اما جهت تصمیم‌گیری در حوزه بالینی، انجام کارآزمایی‌های بالینی با حجم نمونه بیشتر توصیه می‌شود (۴).
در شرایطی، مانند پلی‌سیتمی ورا (افزایش غیرطبیعی گلبول‌های قرمز)، اهدای خون می‌تواند به کاهش ویسکوزیته خون کمک کرده و خطر بروز عوارضی را، مانند ترومبوز، کاهش دهد. با این حال، در برخی موارد، کاهش هماتوکریت از طریق فلبوتومی یا فصد خون ممکن است به‌طور غیرمنتظره‌ای خطر بروز ترومبوز را بیشتر کند (۵).
یافته‌های یک مطالعه مروری نظام‌مند و متاآنالیز، که با هدف بررسی اثرات اهدای خون بر خطر بروز بیماری‌های قلبی‌عروقی انجام شد، نشان داد که از ۱۴ مطالعه واجد شرایط، ۹ مطالعه اثر محافظتی و ۵ مطالعه عدم تاثیر این مداخله را گزارش کردند. به‌طور کلی، شواهد با کیفیت بالا در این زمینه کم هستند و نمی‌توان نتیجه‌گیری قطعی در این مورد داشت. انجام مطالعات کارآزمایی بالینی یا هم‌گروهی، با دوره پیگیری موثر و حجم نمونه کافی، در مورد بررسی ارتباط احتمالی میان اهدای خون و بروز بیماری‌های قلبی‌عروقی، الویت دارد (۶).
راستی آزمایی: آبغوره چربی خون را از بین می‌برد.
آیا اهدای مکرر خون توصیه می‌شود؟
تئوری آهن ادعا می‌کند که ذخایر بالای آهن یک عامل خطر برای بروز انفارکتوس حاد میوکارد است. اهدای خون می‌تواند از طریق کاهش ذخایر آهن بدن، خطر ابتلا به آن را کاهش می‌دهد (۷). یافته‌های یک پژوهش با بررسی بیش از ۱۳هزار اهداکننده خون نشان داد که اهدای مکرر خون می‌تواند ذخایر آهن بدن را کاهش داده و بر کیفیت گلبول‌های قرمز تأثیر بگذارد، که ممکن است بر مقاومت آن‌ها در برابر همولیز تأثیرگذار باشد (۸). با این وجود، شواهد، اگرچه مزایای اهدای مکرر خون را نشان می‌دهند، برای تصمیم‌گیری قطعی در این زمینه به انجام مطالعات بیشتری نیاز داریم (۹).
از سوی دیگر، اهداکنندگان مکرر خون در معرض خطر کمبود آهن بدن قرار دارند که این کمبود می‌تواند بدون علامت باشد یا علائمی را مانند خستگی، ضعف و سندرم پای بی‌قرار ایجاد کند. بنابراین، پایش منظم سطح فریتین و تجویز مکمل آهن، در صورت نیاز، توصیه می‌شود (۱۰). کاهش سطح هموگلوبین پس‌از هر اهدای خون معمول بوده و در اغلب موارد اثرات آن کوتاه‌مدت است. اگرچه بدن اهداکنندگان مکرر خون با این وضعیت تطبیق پیدا می‌کند، خطر بروز کم‌خونی خفیف نیز وجود دارد، لذا رعایت فاصله زمانی مهم است (۱۱).
فاصله زمانی میان هربار اهدای خون چقدر توصیه می‌شود؟
اهدای مکرر خون در افراد سالم بی‌خطر است، به شرطی که: سطح آهن بدن یا فریتین پایش شود، رژیم غذایی مناسب داشته باشند و فاصله زمانی میان اهدای خون رعایت شود. به‌طور کلی، برای مردان معمولاً هر ۸ هفته و برای زنان هر ۱۲ هفته توصیه می‌شود.
مزایای اهدای خون
۱. نجات جان انسان‌ها: اهدای خون می‌تواند به افرادی که دچار خونریزی، کم‌خونی، یا سرطان بوده، یا نیاز به جراحی دارند، کمک کند.
۲. بررسی سلامت فردی: پیش‌از اهدای خون، یک معاینه ساده شامل اندازه‌گیری فشار خون، دمای بدن، ضربان قلب و سطح هموگلوبین انجام می‌شود که می‌تواند مشکلات پنهان سلامت را، مانند کم‌خونی یا فشار خون بالا، شناسایی کند.
راستی‌آزمایی: تزریق بوتاکس در دوران شیردهی خطرناک است.
3. کاهش سطح آهن بدن: افرادی که سطح آهن بالایی دارند (مانند مبتلایان به هموکروماتوز) می‌توانند با اهدای خون سطح آهن بدن خود را کاهش دهند، که ممکن است خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی را نیز کم کند.
۴. بهبود سلامت روان: کمک به دیگران از طریق اهدای خون می‌تواند احساس رضایت و خوشحالی را افزایش دهد و به کاهش استرس و بهبود سلامت روان کمک کند.
معایب و عوارض احتمالی اهدای خون
۱. کبودی و درد در محل سوزن: ممکن است پس‌از اهدای خون در محل ورود سوزن، کبودی یا درد خفیفی احساس شود.
۲. احساس سرگیجه یا ضعف: برخی افراد ممکن است پس‌از اهدای خون احساس سرگیجه، تهوع یا ضعف کنند، که معمولاً با استراحت و مصرف مایعات برطرف می‌شود.
راستی‌آزمایی: سرپا ایستادن بیش‌از اندازه باعث افزایش بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌شود.
3. کاهش موقت انرژی: پس‌از اهدای خون، ممکن است احساس خستگی یا کاهش انرژی داشته باشید که با استراحت و تغذیه مناسب بهبود می‌یابد.
۴. زمان‌بر بودن فرایند: کل فرایند اهدای خون، از ثبت‌نام تا پایان، ممکن است حدود یک ساعت طول بکشد.
نتیجه‌گیری
اهدای خون نه‌تنها جان دیگران را نجات می‌دهد، بلکه می‌تواند تاثیراتی مستقیم بر سلامت خود فرد نیز داشته باشد. پس‌از اهدای خون، غلظت خون به‌طور موقت کاهش پیدا می‌کند. علاوه‌بر این، در افرادی که دچار غلظت بالای خون، مثل بیماری پلی سیتمی ورا هستند، می‌تواند به کاهش فشار خون، کاهش خطر لخته شدن خون و بهبود گردش خون کمک کند. اهدای مکرر خون، ذخایر آهن را در بدن کاهش می‌دهد و منجر به خستگی، کاهش تمرکز و حتی کم‌خونی می‌شود. بنابراین رعایت فاصله استاندارد (مثلاً هر ۲ تا ۳ ماه) و پایش سطح آهن خون توصیه می‌شود.
منابع
۱. Nall R. Advantages and disadvantages of donating blood. Medical News Today: Newsletter, br. 2017;3(24):12-20.
2. Van Remoortel H, De Buck E, Compernolle V, Deldicque L, Vandekerckhove P. The effect of a standard whole blood donation on oxygen uptake and exercise capacity: a systematic review and meta-analysis. Transfusion. 2017;57(2):451-62.
3. Gil-Betacur A, Mantilla-Gutiérrez CY, Cardona-Arias JA. Effect of plateletpheresis on hematocrit, hemoglobin and erythrocyte count: Meta-analysis 1980–۲۰۱۸. Scientific Reports. 2019;9(1):19770.
4. Sloop GD. Possible association of a reduction in cardiovascular events with blood donation. Heart. 1998;79(4):422.
5. Gordeuk VR, Key NS, Prchal JT. Re-evaluation of hematocrit as a determinant of thrombotic risk in erythrocytosis. Haematologica. 2019;104(4):653-8.
6. Quee FA, Peffer K, Ter Braake AD, Van den Hurk K. Cardiovascular Benefits for Blood Donors? A Systematic Review. Transfus Med Rev. 2022;36(3):143-51.
7. Salonen JT, Tuomainen T-P, Salonen R, Lakka TA, Nyyssonen K. Donation of Blood Is Associated with Reduced Risk of Myocardial Infarction: The Kuopio Ischaemic Heart Disease Risk Factor Study. American Journal of Epidemiology. 1998;148(5):445-51.
8. Kanias T, Stone M, Page GP, Guo Y, Endres-Dighe SM, Lanteri MC, et al. Frequent blood donations alter susceptibility of red blood cells to storage- and stress-induced hemolysis. Transfusion. 2019;59(1):67-78.
9. Quee FA, Peffer K, Ter Braake AD, Van den Hurk K. Cardiovascular Benefits for Blood Donors? A Systematic Review. Transfusion Medicine Reviews. 2022;36(3):143-51.
10. Mantadakis E, Panagopoulou P, Kontekaki E, Bezirgiannidou Z, Martinis G. Iron Deficiency and Blood Donation: Links, Risks and Management. J Blood Med. 2022;13:775-86.
11. Seheult JN, Dunbar NM, Hess JR, Tuott EE, Bahmanyar M, Campbell J, et al. Transfusion of blood components containing ABO-incompatible plasma does not lead to higher mortality in civilian trauma patients. Transfusion. 2020;60(11):2517-28.
دیدگاهتان را بنویسید