در فضای مجازی چنین پیام هایی دیدید، به علمی بودن این محصولات شک کنید!
بیان مسئله
خواب عصرگاهی و نور محیط در زمان غروب خورشید از جمله مسائلی هستند که بهتازگی توجه محققان و متخصصان سلامت را به خود جلب کردهاند. بسیاری از ما عادت داریم بعدازظهر یا نزدیک غروب، کمی استراحت کنیم و بخوابیم، اما هنوز روشن نیست که این رفتارها چگونه بر ریتم طبیعی بدن و کیفیت خواب شبانه تأثیر میگذارند. بررسیهای علمی در این زمینه میتوانند به درک بهتر رابطه بین زمان خواب، نور محیط و سلامت جسمانی و روانی کمک کنند، و به ما نشان دهند چه عادتهایی ممکن است در زندگی روزمره مفید یا مشکلساز باشند.
در این قسمت از «فکتنامه سلامت»، با ارائه شواهد علمی، به این موضوع میپردازیم.
روش کار
نخست با روش PICO، واژگان کلیدی را از قبیل Sleep؛ Circadian Rhythm؛ Evening Nap و Light Exposure استخراج کرده و پساز یافتن MeSH terms در پایگاه اطلاعاتی PubMed، به جستوجوی مقالات پرداختیم.
آیا انداختن لباسها پس از شستوشو روی بند رخت در شبها برای سلامت ضرر دارد؟
غروب خورشید و خواب
نور محیط منزل در زمانهای غروب آفتاب و سپیدهدم نقش بسیار مهمی در تنظیم ساعت زیستی بدن و کیفیت خواب دارد. طبق یافتههای پژوهشهای علمی، نور مناسب در این دو زمان به بدن کمک میکند زمان درست خواب و بیداری را تشخیص دهد، اما نور شدید یا نامناسب در ساعات نزدیک به غروب میتواند این نظم طبیعی را برهم بزند، که نتیجه آن دشواری در به خواب رفتن، بیقراری شبانه و احساس خستگی در طول روز بعد است. بنابراین اگر شرایط نوری در این زمان مناسب نباشد، میتواند کیفیت خواب شبانه و در نهایت سلامت و رفاه فرد را تحت تأثیر قرار دهد.
با این وجود، تعداد مطالعات در این زمینه هنوز محدود بوده و بسیاری از آنها در محیطهای آزمایشگاهی انجام شدهاند. تفاوتهای فردی مانند سن، سبک زندگی و عادتهای خواب نیز در میزان تأثیر نور نقش دارند و نیاز به انجام پژوهشهای گستردهتر احساس میشود (۱).
راستیآزمایی: قنداق کردن نوزاد (به شکل اصولی) باعث بهبودی در کیفیت خواب او میشود.
چرت عصرگاهی؛ انرژیبخش یا دردسرساز؟
خواب روزانه، بهویژه زمانیکه نزدیک به غروب آفتاب انجام شود، همیشه یکسان و بیخطر نیست. پژوهشها نشان دادهاند که در برخی افراد، چرت عصرگاهی میتواند با مشکلاتی مثل افزایش فشار خون، اختلالات متابولیک و حتی بیماریهای قلبی همراه باشد. در عین حال، برای برخی دیگر هیچ تاثیر منفی مشخصی دیده نشد و حتی گاهی به بهبود تمرکز و عملکرد ذهنی افراد کمک کرد (۲). این تفاوتها نشان میدهند که تأثیر خواب عصرگاهی به شرایط فردی، مدت زمان خواب و نظم کلی برنامه خواب شبانه بستگی دارد.
از سوی دیگر، دانشمندان تأکید میکنند که بدن ما براساس یک ریتم طبیعی شبانهروزی تنظیم شده است. اگر این ریتم با خوابهای نامنظم یا طولانی در ساعات عصر بههم ریزد، چرخه هورمونی بدن دچار اختلال میشود. این موضوع میتواند کیفیت خواب شب را پایین آورد و در درازمدت زمینهساز مشکلاتی برای سلامت عمومی باشد (۳).
بهطور کلی، نتایج قطعی نیستند و نیاز به بررسیهای بیشتری دارند. آنچه به عنوان توصیه عمومی میتوان گفت آن است که، اگر نیاز به چرت دارید، بهتر است کوتاهمدت (حدود ۱۵ تا ۳۰ دقیقه) و در ساعات اولیه بعدازظهر باشد، نه نزدیک غروب آفتاب. این کار هم انرژی روزانه را بازمیگرداند و هم کیفیت خواب شب را حفظ میکند.
چرت عصرگاهی سالمندان و نقش نور خورشید در خواب سالم
پژوهشها نشان میدهند که «چرت نیمروزی» در سالمندان میتواند اثرات متفاوتی داشته باشد. اگر این خواب کوتاه و بهموقع باشد، معمولاً باعث افزایش هوشیاری، بهبود عملکرد ذهنی و کاهش خستگی میشود. اما وقتی طولانی یا نزدیک به غروب آفتاب صورت گیرد، کیفیت خواب شب را پایین آورده و ممکن است باعث بیخوابی یا اختلال در چرخه طبیعی بدن شود (۴).
از سوی دیگر، نقش نور خورشید در تنظیم خواب بسیار مهم است. قرار گرفتن در معرض نور صبحگاهی به بدن کمک میکند ریتم شبانهروزی خود را تنظیم کند و خواب شبانه، عمیقتر و آرامتر باشد. در مقابل، خوابیدن یا قرار گرفتن در محیطهای تاریک در ساعات عصر و شب این ریتم را برهم زده و باعث اختلال در ترشح هورمونهای تنظیمکننده خواب میشود. به همین دلیل، توصیه میشود افراد، بهویژه سالمندان، خواب کوتاه خود را در ساعات اولیه بعدازظهر انجام دهند و در طول روز تا حد امکان در معرض نور طبیعی قرار گیرند (۵).
نتیجهگیری
در مجموع، شواهد علمی موجود نشان میدهد که خواب عصرگاهی و شرایط نوری هنگام غروب آفتاب میتوانند بر ریتم طبیعی بدن و کیفیت خواب شبانه اثر بگذارند. خوابیدن در زمان نزدیک به غروب آفتاب یا قرار گرفتن در نور نامناسب در این زمان ممکن است باعث برهمخوردن نظم خواب، سختی در به خواب رفتن و احساس خستگی در روز بعد شود. با این حال، تأثیر آن در افراد مختلف متفاوت است و هنوز انجام تحقیقات بیشتری برای نتیجهگیری قطعی لازم است.
منابع
۱. Beute F, Aries MB. The importance of residential dusk and dawn light exposure for sleep quality, health, and well-being. Sleep Med Rev. 2023;72:101865.
2. Gupta A, Dashti HS. Daytime Napping in Adults: Benefits or Risks? Insights from Mendelian Randomization Studies. Current Sleep Medicine Reports. 2025;11(1):20.
3. Meyer N, Harvey AG, Lockley SW, Dijk D-J. Circadian rhythms and disorders of the timing of sleep. The Lancet. 2022;400(10357):1061-78.
4. Monk TH, Buysse DJ, Carrier J, Billy BD, Rose LR. Effects of Afternoon “Siesta” Naps on Sleep, Alertness, Performance, and Circadian Rhythms in the Elderly. Sleep. 2001;24(6):680-7.
5. de Menezes-Júnior LAA, Sabião TdS, Carraro JCC, Machado-Coelho GLL, Meireles AL. The role of sunlight in sleep regulation: analysis of morning, evening and late exposure. BMC Public Health. 2025;25(1):3362.
دیدگاهتان را بنویسید