نتیجه بررسی: نادرست

آیا خوابیدن در کنار تلفن همراه خطرناک است؟

بیان مسئله

امروزه این پرسش مطرح است که خوابیدن کنار گوشی موبایل برای سلامت انسان خطرناک است یا خیر. برخی افراد نگران اثرات احتمالی امواج تلفن همراه یا نور صفحه آن بر بدن و کیفیت خواب هستند. در ادامه، «فکت‌نامه سلامت» با استناد به منابع علمی معتبر (WHO؛ CDC و مقالات پژوهشی) این ادعا را به‌دقت بررسی کرده و در پایان نتیجه می‌گیرد که شواهد موجود از آن پشتیبانی می‌کنند یا خیر.

یافته‌ها

امواج تلفن همراه و خطرات احتمالی

گوشی‌های تلفن همراه، هنگام انتقال داده از امواج رادیویی RF استفاده می‌کنند. سازمان جهانی بهداشت (WHO) امواج RF را در گروه «احتمالاً سرطان‌زای برای انسان» (گروه ۲B) طبقه‌بندی کرده است (۲). با این حال، این طبقه‌بندی بر اساس شواهد محدود انجام شده و خود WHO تأکید می‌کند که «تاکنون شواهدی قطعی از اثرات زیانبار امواج در سطوح معمول خانگی وجود ندارد» (۲). هم‌چنین مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا (CDC) گزارش می‌دهد که در حال حاضر شواهد علمی کافی برای اثبات ایجاد سرطان یا دیگر بیماری‌ها به‌دنبال استفاده از تلفن همراه وجود ندارد (۱). به عبارت دیگر، اگرچه هنوز تحقیقاتی در حال انجام است، هیچ مطالعه قطعی نشان نداده که استفاده معمول از گوشی در مجاورت سر (مثلاً هنگام خواب) خطر قابل‌توجهی را ایجاد می‌کند (۱، ۲).

بررسی شواهد پزشکی و تحقیقات اپیدمیولوژیکی

بررسی‌های گسترده نشان می‌دهند که ارتباط ثابتی میان استفاده طولانی‌مدت از موبایل و بروز تومور مغزی یا بیماری‌های جدی دیگر گزارش نشده است. به عنوان مثال مطالعه بزرگ COSMOS که هزاران نفر را در طول چند سال دنبال کرد، نتیجه گرفت که «یافته‌ها، فرضیه‌ تأثیر بلندمدت امواج موبایل را بر کیفیت خواب تأیید نمی‌کند» (۷). به‌عبارت دیگر، حتی در دسته کاربران با بیشترین زمان تماس موبایل نیز اثر معنی‌داری در مشکلات خواب یافت نشد (۷). مطالعات دیگر نیز نتایج متناقضی داشته و اغلب نشان می‌دهند عوامل دیگری غیر از امواج (مثلاً سبک زندگی یا حجم تماس) مسئول اندکی تفاوت‌ها هستند (۷).

تاثیر نور آبی صفحه‌نمایش بر خواب

یکی از مسائل مهم، نور آبی ساطع‌شده از صفحه گوشی است که می‌تواند چرخه خواب را به هم بریزد. تحقیقات نشان داده‌اند که قرار گرفتن در معرض نور آبی در شب، تولید هورمون ملاتونین (تنظیم‌کننده ریتم شبانه‌روزی) را سرکوب می‌کند (۳). بدین معنی که حتی نور کم صفحه گوشی می‌تواند زمان به خواب رفتن را طولانی کند. CDC نیز هشدار می‌دهد که «نور و صدای گوشی همراه می‌تواند خواب را مختل کند» و توصیه می‌کند ۱ ساعت قبل از خواب از دستگاه‌ها استفاده نکرده و اجازه ندهید نور صفحه یا اعلان‌ها خواب شما را مختل سازند (۵). هم‌چنین سیستم‌های نوری شب‌نما (زرد) یا فیلتر نور آبی ممکن است به کاهش این اثر کمک کنند. در مجموع، محققان تأکید می‌کنند اثر نور آبی صفحه گوشی بسیار بیشتر از خود امواج RF در بیداری و کیفیت خواب دخالت دارد (۲، ۳).

جنبه‌های روان‌شناختی و رفتاری

علاوه بر مسأله نور، رفتار کاربر نیز مهم است. استفاده از گوشی در شب (مثلاً چک کردن شبکه‌های اجتماعی یا پیامک‌ها) می‌تواند سطح استرس و هیجان ذهنی را افزایش داده و کیفیت خواب را مختل کند. مطالعات نشان می‌دهند کسانی که پیش از خواب تماس‌ها یا اعلان‌های مکرری دریافت می‌کنند، ممکن است دیرتر به خواب روند یا خواب ناآرامی داشته باشند. در نتیجه، CDC توصیه می‌کند برای داشتن خواب بهتر، از روشن بودن گوشی کنار تخت اجتناب شود و اعلان‌ها را در زمان خواب قطع کنید (۵).

گروه‌های حساس: کودکان و زنان باردار

برخی کارشناسان هشدار داده‌اند برخی افراد با ویژگی‌های خاص، نظیر کودکان یا زنان باردار، ممکن است در مقابل امواج حساس‌تر باشند. مثلاً گفته می‌شود به دلیل نازکی جمجمه در کودکان، جذب امواج می‌تواند بیشتر باشد. اگرچه تاکنون شواهد علمی قوی در این زمینه ارائه نشده، سازمان‌های سلامت عمومی اکیداً توصیه می‌کنند والدین مراقب زمان و فاصله استفاده‌ کودکان از موبایل باشند. به‌طور کلی، رعایت احتیاط و استفاده منطقی از تلفن همراه در همه گروه‌های سنی توصیه شده است.

حساسیت به امواج الکترومغناطیسی (EHS)

عده‌ای مدعی هستند که خودشان علائمی را چون سردرد، خستگی یا بی‌خوابی به نزدیکی وسایل الکترومغناطیسی (مثل موبایل) مرتبط می‌دانند (حساسیت الکترومغناطیسی). سازمان جهانی بهداشت تأکید می‌کند که مطالعات کنترل‌شده نشان دادند افراد ادعاکننده EHS نمی‌توانند در شرایط کورسازی شده تعیین کنند که گوشی روشن است یا خاموش (۶). به بیانی دیگر، علائم این افراد گرچه واقعی است، ریشه‌ای فیزیولوژیکی یا سمّی از امواج نشان نداده است (۶). WHO نتیجه می‌گیرد که هیچ مبنای علمی اثبات‌‌شده‌ای برای ارتباط مستقیم امواج RF و علائم EHS وجود ندارد (۶). بنابراین شایع‌ترین توصیه این است که نگرانی و استرس را در مورد امواج کاهش دهیم و بپذیریم عوامل دیگری (نور، صدا یا اضطراب) عامل بروز مشکلات هستند.

راهکارهای کاهش نگرانی‌ها

برای کاهش هرگونه نگرانی از این مسائل، کارشناسان چند راهکار ساده را پیشنهاد می‌کنند:

• فاصله‌گذاری: گوشی را هنگام خواب دست‌کم یک متر از سر خود دور کنید یا آن را در حالت پرواز قرار دهید تا امواج قطع شوند.
• فیلتر نور آبی: از حالت شب یا اپلیکیشن‌های کاهش نور آبی صفحه استفاده کنید تا تاثیر خواب‌آوری ملاتونین، کمتر سرکوب شود.
• قطع استفاده پیش‌از خواب: حداقل یک ساعت پیش‌از خواب، تماس‌ها و استفاده‌های غیرضروری را از موبایل متوقف کنید تا هوشیاری ذهن کاهش یابد (۵).
• خاموش کردن اعلان‌ها: از دریافت اعلان و زنگ‌های تلفن هنگام خواب جلوگیری کنید تا صدا یا لرزش آن شما را بیدار نکنند (۵).
• استفاده از بلندگو یا هندزفری: در تماس‌های صوتی طولانی با گوشی، از هدست بلوتوث یا بلندگوی موبایل استفاده کنید تا خود گوشی از سر و مغز فاصله گیرد.

راستی‌آزمایی: قرار گرفتن دکل آنتن روی سقف منازل برای سلامت افراد مضر است.

نتیجه‌گیری

شواهد علمی معتبر نشان نمی‌دهند که خوابیدن کنار موبایل برای سلامت خطرناک باشد. امواج تلفن همراه در حدی نیستند که آسیب‌زا باشند، اما نور صفحه و استفاده نادرست می‌تواند کیفیت خواب را کاهش دهد. بهتر است هنگام خواب، گوشی را دور از سر قرار دهید و اعلان‌ها را خاموش کنید.

منابع

• [۱] Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Facts About Cell Phones and Your Health. February 20, 2024.
• [2] World Health Organization (WHO). Electromagnetic Fields and Mobile Technology. WHO Regional Office for the Western Pacific, 2024.
• [3] Harvard Health Publishing. Blue Light Has a Dark Side. July 24, 2024.
• [4] Centers for Disease Control and Prevention, National Institute for Occupational Safety and Health (CDC/NIOSH). The Color of Light Affects Circadian Rhythms. Educational Module, 2020.
• [5] Centers for Disease Control and Prevention, National Institute for Occupational Safety and Health (CDC/NIOSH). Improve Sleep by Avoiding Light. Educational Module, 2020.
• [6] World Health Organization (WHO). Electromagnetic Hypersensitivity. December 2005.
• [7] Tettamanti, G., et al. Long-term Effect of Mobile Phone Use on Sleep Quality: Results from the COSMOS Study. Environment International, vol. 140, 2020, p. 105687.