راستی‌آزمایی: مصرف کره گیاهی نسبت به کره حیوانی از سلامت بیشتری برخوردار است.
بیان مسئله
وابستگی به مواد مخدر، به‌ویژه اپیوئیدها، مانند هروئین و متادون، یکی از چالش‌های پیچیده نظام‌های سلامت در سراسر جهان است. درمان این وابستگی معمولاً نیازمند رویکردی چندوجهی، شامل دارودرمانی، روان‌درمانی و حمایت اجتماعی، است.
یکی از داروهایی که در سال‌های اخیر به‌عنوان گزینه‌ای نوین در درمان نگهدارنده و پیشگیری از عود مصرف مواد مخدر مطرح شده، نالتروکسان است. این دارو یک آنتاگونیست گیرنده‌های اپیوئیدی است که با اشغال این گیرنده‌ها، مانع اثرگذاری مواد مخدر می‌شود. این دارو به دو شکل خوراکی و طولانی‌اثر (تزریقی یا ایمپلنت) در دسترس است. نوع طولانی‌اثر آن، که در قالب تزریق ماهانه یا کاشت زیرپوستی تجویز می‌شود، با هدف رفع مشکل «پایبندی پایین به مصرف روزانه» و افزایش اثربخشی درمان طراحی شده است.
با این حال، هم‌چنان پرسش‌های مهمی درباره میزان اثربخشی و بی‌خطری نالتروکسان طولانی‌اثر در پیشگیری از عود و حمایت از ترک پایدار باقی است. آیا شواهد علمی این روش را به‌عنوان گزینه‌ای مؤثر تأیید می‌کنند؟
در ادامه، با بررسی نتایج چند مطالعه و مرور معتبر، به این پرسش پاسخ خواهیم داد.
راستی‌آزمایی: یک جلسه یک‌ساعته کشیدن قلیان برابر با ۱۰۰ تا ۲۰۰ نخ سیگار کشیدن است.
روش کار
نخست با روش PICO، واژگان کلیدی را از قبیل: Opioid dependence؛ Naltrexone و sustained‑release استخراج کرده و پس‌از یافتن MeSH terms در پایگاه اطلاعاتی PubMed، به جست‌وجوی مقالات پرداختیم.
نالتروکسان طولانی‌اثر؛ فرصتی تازه برای درمان پایدار اعتیاد به اپیوئیدها
بررسی ۳۴ مطالعه بالینی درباره تزریق نالتروکسان با اثر طولانی‌مدت نشان داد که نالتروکسان طولانی‌اثر (XR-NTX) در مقایسه با دارونما (placebo)، به‌طور معناداری مصرف اپیوئید را کاهش داده و ماندگاری بیماران را در روند درمان بهبود می‌بخشد (۱). نتایج یک مطالعه دیگر نیز که با هدف بررسی این شیوه درمانی در پیشگیری از عود میان افرادی با سابقه زندان انجام شد، حاکی از آن بود که شرکت‌کنندگان تحت درمان با نالتروکسان ماهانه پس‌از آزادی، نسبت به گروه کنترل با عود کمتری در مصرف مواد مخدر روبه‌رو بودند. این کاهش عود، پیامدهای مثبتی را، هم‌چون کاهش بستری و رفتارهای پرخطر، نیز به همراه داشت (۲).
راستی‌آزمایی: داروهای ضدافسردگی در کاهش درد کمر و درد مرتبط با ستون فقرات در پا مؤثر هستند.
هم‌سو با یافته‌های فوق، در دو مطالعه مهم، اثربخشی نالتروکسان تزریقی در درمان وابستگی به اپیوئید بررسی شد. فرم تزریقی این دارو همراه با روان‌درمانی، موفقیت بیشتری در ترک پایدار نسبت به فرم خوراکی داشت و بیماران آن، ماندگاری بیشتری را در پرهیز از مصرف مواد نشان دادند. هم‌چنین، شروع سریع درمان با نالتروکسان تزریقی بلافاصله پس‌از سم‌زدایی، امکان‌پذیر و عملی است و می‌تواند پذیرش درمان را افزایش دهد، که این موضوع دسترسی به این روش را برای افراد بیشتری آسان‌تر می‌کند. این دو یافته در کنار هم، مزیت ترکیب درمان رفتاری و نالتروکسان تزریقی و اهمیت آغاز سریع درمان را در بهبود نتایج درمانی تأکید می‌کنند (۳، ۴).
راستی‌آزمایی: ترکیب مداخلات دارویی و روانی-اجتماعی در درمان اختلال مصرف الکل موثر هستند.
نالتروکسان طولانی‌اثر: اثربخشی نویدبخش در درمان وابستگی به مواد مخدر
در مرور نظام‌مند کاکرین، که یکی از معتبرترین منابع شواهد علمی است، مشخص شد که نالتروکسان طولانی‌اثر (XR-NTX) احتمالاً موجب کاهش چشمگیر مصرف اپیوئیدها، کاهش خطر بازگشت ناگهانی و عوارض شدید ناشی از آن می‌شود. این نتایج بر پایه شواهدی با کیفیت «متوسط» است، به این معنا که یافته‌ها قابل اعتمادند، ولی هم‌چنان امکان تغییر آن‌ها با مطالعات آینده وجود دارد (۵).
از سوی دیگر، در مرور دوم که شامل ۱۳ مطالعه بود، نالتروکسان خوراکی و نوع تزریقی آن از نظر اثربخشی کلی در کاهش مصرف اپیوئید، تفاوت زیادی نداشتند. اما در عمل، بیماران تحت درمان با نوع تزریقی، پایبندی بسیار بالاتری را به درمان نشان دادند. این موضوع اهمیت زیادی دارد، زیرا قطع زودهنگام دارو در بیماران وابسته به مواد مخدبر، یکی از مهم‌ترین دلایل بازگشت مجدد به مصرف است (۶).
راستی‌آزمایی: عوامل انگیزشی و برنامه‌های ترک سیگار در جمعیت عمومی و زنان باردار موثر هستند.
بی‌خطری و اثربخشی نالتروکسان طولانی‌اثر پس‌از سم‌زدایی کامل: اهمیت زمان‌بندی و پایش بالینی
به‌طور کلی، درمان با XR-NTX در افرادی که قبلاً به‌طور کامل سم‌زدایی شده بودند، ایمن و مؤثر گزارش شد. لازم به تأکید است که نالتروکسان نباید به بیمارانی داده شود که هنوز اپیوئید در بدن آن‌ها فعال است، چرا که می‌تواند موجب بروز علائم ترک شدید شود. بنابراین، زمان‌بندی شروع دارو و آمادگی بالینی بیمار اهمیت زیادی دارد.
راستی‌آزمایی یک ادعا: آیا قلیان اکسیژن ادعایی وزارت بهداشت واقعا بی‌خطر است؟
بروز عوارض جانبی رایج خفیف تا متوسط نیز با مصرف آن گزارش شده است. این عوارض شامل سردرد، تهوع، اختلال خواب و درد در محل تزریق بودند و معمولاً به درمان نیاز نداشتند. عوارض جدی نادر بوده و در اغلب موارد قابل‌کنترل گزارش شدند، به‌ویژه زمانی که دارو تحت نظارت بالینی دقیق تجویز شد.
راستی‌آزمایی: استفاده از آدامس نیکوتین می‌تواند در ترک سیگار موثر باشد.
نتیجه‌گیری
نالتروکسان با اثر طولانی‌مدت به‌عنوان یک گزینه درمانی نویدبخش برای درمان وابستگی به اپیوئیدها شناخته شده است. این دارو می‌تواند مصرف مواد را به‌طور معناداری کاهش دهد، ماندگاری بیماران را در روند درمان بهبود بخشد و خطر بازگشت ناگهانی و عوارض شدید ناشی از مصرف مجدد را کم کند. هم‌چنین شروع سریع درمان با نالتروکسان تزریقی بلافاصله پس‌از سم‌زدایی، امکان‌پذیر و عملی بوده و دسترسی و پذیرش درمان را برای بیماران افزایش می‌دهد. نکته کلیدی آن است که نالتروکسان تزریقی نباید جایگزین کامل مداخلات روان‌درمانی و حمایت اجتماعی شود. این دارو زمانی بیشترین اثربخشی را دارد که در کنار برنامه‌های درمانی جامع، شامل مشاوره، درمان رفتاری و حمایت خانوادگی و اجتماعی، ارائه شود.
منابع
۱. Brenna IH, Marciuch A, Birkeland B, Veseth M, Røstad B, Løberg E-M, et al. ‘Not at all what I had expected’: Discontinuing treatment with extended-release naltrexone (XR-NTX): A qualitative study. Journal of Substance Abuse Treatment. 2022;136:108667.
2. Lee JD, Friedmann PD, Kinlock TW, Nunes EV, Boney TY, Hoskinson Jr RA, et al. Extended-release naltrexone to prevent opioid relapse in criminal justice offenders. New England journal of medicine. 2016;374(13):1232-42.
3. Sullivan MA, Bisaga A, Pavlicova M, Carpenter KM, Choi CJ, Mishlen K, et al. A Randomized Trial Comparing Extended-Release Injectable Suspension and Oral Naltrexone, Both Combined With Behavioral Therapy, for the Treatment of Opioid Use Disorder. American Journal of Psychiatry. 2019;176(2):129-37.
4. Shulman M, Greiner MG, Tafessu HM, Opara O, Ohrtman K, Potter K, et al. Rapid Initiation of Injection Naltrexone for Opioid Use Disorder: A Stepped-Wedge Cluster Randomized Clinical Trial. JAMA Network Open. 2024;7(5):e249744-e.
5. Kornør H, Lobmaier PPK, Kunøe N. Sustained‐release naltrexone for opioid dependence. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2025(5).
6. Jarvis BP, Holtyn AF, Subramaniam S, Tompkins DA, Oga EA, Bigelow GE, et al. Extended-release injectable naltrexone for opioid use disorder: a systematic review. Addiction. 2018;113(7):1188-209.
دیدگاهتان را بنویسید