از تاثیر تمرینات قلبیتنفسی و مقاومتی بر عملکرد حرکتی در بیماران دچار سکته مغزی چه میدانیم؟
بیان مسئله
سردرد یکی از مشکلات شایع نورولوژیکی در جمعیت عمومی است که بار قابلتوجهی را بر کیفیت زندگی افراد وارد میکند. در مقابل، اختلالات دستگاه گوارش، بهویژه معده و دستگاه گوارش فوقانی، نیز فراوان بوده و موجب بروز علائمی مثل درد شکمی، سوءهاضمه، تهوع یا احساس پری میشوند. اگرچه سردرد و اختلالات گوارشی معمولاً بهصورت جداگانه مطالعه میشوند، در سالهای اخیر توجه پژوهشگران به رابطه دوطرفه میان مغز و دستگاه گوارش (محور مغز-روده) معطوف شده است.
در این چارچوب نظریههایی مطرح شدهاند مبنی بر اینکه اختلال عملکرد معده یا روده ممکن است بر فرایندهای عصبی-عروقی تاثیر گذاشته و در بروز سردرد دخیل باشند. در این راستیآزمایی، برآنیم با مرور شواهد علمی به این رابطه پرداخته و صحت آن را بسنجیم.
روش کار
نخست با روش PICO، واژگان کلیدی را از قبیل Migraine؛ Gastrointestinal disorders و Gut-brain axis استخراج کرده و پساز یافتن MeSH terms در پایگاه اطلاعاتی PubMed، به جستوجوی مقالات پرداختیم.
ارتباط میان اختلالات گوارشی و سردرد: از نظریههای سنتی تا یافتههای میکروبیومی
در طول تاریخ، پزشکان سنتی مانند ابنسینا و رازی به ارتباط میان اختلالات معده و سردرد اشاره کرده و اصطلاحاتی را مانند «سردرد ناشی از معده» برای توصیف این وضعیت بهکار بردهاند. در عصر حاضر، مطالعات مختلفی این ارتباط را بررسی کردهاند. برخی از این مطالعات نشان دادند که اختلالاتی مانند سوءهاضمه، رفلاکس معده، یبوست، سندرم روده تحریکپذیر، بیماریهای التهابی روده و عفونت هلیکوباکتر پیلوری با بروز سردردهای اولیه مرتبط هستند. این ارتباط ممکن است بهواسطه مکانیزمهایی مانند حساسیت مرکزی، درد ارجاعی پاراسمپاتیک، مسیرهای سروتونرژیک، اختلال در سیستم عصبی خودمختار، اختلالات عروقی سیستمیک یا آلرژیهای غذایی باشد.
از سوی دیگر، مطالعات جدیدتری نشان دادهاند که میکروبیوم روده میتواند از طریق محور مغز-روده بر بروز سردرد تأثیر بگذارد. تغییرات در ترکیب میکروبیوم روده و متابولیتهای مرتبط مانند اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه، و آزادسازی سیتوکینها میتوانند درد مشابه سردرد را در مدلهای حیوانی ایجاد کنند. این یافتهها نشاندهنده پیچیدگی و اهمیت توجه به ارتباط میان دستگاه گوارش و سردرد هستند که نیاز به انجام تحقیقات بیشتر را برای درک بهتر این ارتباط نشان میدهند (۱-۴).
راستیآزمایی: عمل اسلیو معده خطری ندارد و برای همه توصیه میشود.
اختلالات گوارشی و سردرد: همبستگیهای بالینی و پیامدهای درمانی
مطالعات متعددی نشان دادهاند که اختلالات گوارشی مانند رفلاکس معده، یبوست، اسهال، سوءهاضمه و سندرم روده تحریکپذیر در بیماران مبتلا به میگرن شایعتر از جمعیت عمومی هستند. این ارتباط ممکن است بهواسطه مکانیزمهای مشترک در سیستم عصبی خودمختار، پاسخهای التهابی یا تغییرات در میکروبیوم روده باشد. در بررسیهای بالینی، مشاهده شد بیماران مبتلا به میگرن که دچار علائمی مانند تهوع، استفراغ یا درد شکمی هستند، ممکن است در جذب داروهای خوراکی برای درمان میگرن با مشکل مواجه شوند. این موضوع اهمیت توجه را به وضعیت گوارشی بیماران هنگام تجویز درمانهای میگرن نشان میدهد.
راستیآزمایی: در زمان علائم مسمومیت (اسهال، استفراغ و دلدرد)، باید مصرف آب را به حداقل رساند.
محور مغز-روده و میگرن
یک مطالعه سیستماتیک منتشرشده در سال ۲۰۲۵ به بررسی ارتباط میان میگرن و میکروبیوم روده پرداخت. نتایج نشان دادند که بیماران مبتلا به میگرن دارای تنوع باکتریایی کمتری در میکروبیوم روده خود بوده و باکتریهایی مانند Faecalibacterium؛ Bifidobacterium؛ Lactobacillus و Clostridium نسبت به گروههای کنترل در آنها کاهش یافتهاند. این تغییرات ممکن است نقش مهمی را در پاتوفیزیولوژی میگرن ایفا کنند. علاوهبر این، درمانهای هدفمند مانند پروبیوتیکها و سینبیوتیکها، با بهبود تعادل میکروبیوم روده، ممکن است شدت سردردها را کاهش دهند. با این وجود، قطعیت شواهد موجود عمدتا ضعیف تا متوسط هستند. اکثر مطالعات شامل مطالعات مشاهدهای، پایلوت یا کارآزماییهای بالینی کوچک هستند که نتایج اولیه و امیدوارکنندهای را ارائه میدهند اما نمیتوانند بهطور قطعی علت و معلول را تعیین کنند (۵).
نتیجهگیری
شواهد علمی موجود، بهطور کلی، از وجود ارتباط واقعی میان اختلالات گوارشی و سردرد، بهویژه میگرن، حمایت میکنند. مطالعات متعدد نشان دادهاند که تغییرات در میکروبیوم روده، افزایش التهاب و اختلال در محور مغز-روده میتوانند در بروز و شدت سردرد نقش داشته باشند. با این حال، کیفیت و تعداد مطالعات کنترلشده و با کیفیت بالا هنوز محدود است و مکانیزمهای دقیق این ارتباط بهطور کامل روشن نشدهاند. بنابراین، یافتهها با شواهد ضعیف تا متوسط تلقی میشوند و انجام تحقیقات بیشتر برای تایید یا رد قطعی آن ضروری است.
منابع
۱. M TN, Rezaeizadeh H, Fazljoo SM, Keshavarz M. Gastrointestinal Headache; a Narrative Review. Emerg (Tehran). 2016;4(4):171-83.
2. Crawford J, Liu S, Tao F. Gut microbiota and migraine. Neurobiol Pain. 2022;11:100090.
3. Cámara-Lemarroy CR, Rodriguez-Gutierrez R, Monreal-Robles R, Marfil-Rivera A. Gastrointestinal disorders associated with migraine: A comprehensive review. World J Gastroenterol. 2016;22(36):8149-60.
4. Lee S-H, Lee J-J, Kwon Y, Kim J-H, Sohn J-H. Clinical Implications of Associations between Headache and Gastrointestinal Disorders: A Study Using the Hallym Smart Clinical Data Warehouse. Frontiers in Neurology. 2017;Volume 8 – 2017.
5. Mugo CW, Church E, Horniblow RD, Mollan SP, Botfield H, Hill LJ, et al. Unravelling the gut-brain connection: a systematic review of migraine and the gut microbiome. The Journal of Headache and Pain. 2025;26(1):125.
دیدگاهتان را بنویسید