نتیجه بررسی: نادرست

راستی‌آزمایی: با آزمایش ساده خون، کمبود ویتامین آ در افراد تشخیص داده می‌شود.

بیان مسئله

«ویتامین آ» (رتینول) نقشی حیاتی در بینایی، تقویت سیستم ایمنی و رشد سلولی دارد. تشخیص به‌موقع کمبود این ویتامین، نه‌تنها از شدت بیماری جلوگیری می‌کند، بلکه می‌تواند از بروز نابینایی و عوارض جدی دیگر پیشگیری کند. در حال حاضر، روش‌های تشخیصی مختلفی برای سنجش وضعیت «ویتامین آ» وجود دارد؛ از تست‌های ساده خونی تا روش‌های پیشرفته‌تر از جمله «تزریق ایزوتوپ» یا نمونه‌گیری از کبد؛ اما سوال مهم این‌جاست: «آیا آزمایش ساده خون قادر به تشخیص دقیق کمبود «ویتامین آ» هست؟» برای پاسخ به این پرسش، به بررسی مروری مقالات پرداختیم.

روش کار

نخست با روش PICO، واژگان کلیدی را از قبیل: Vitamin A و Laboratory-based biomarkers استخراج کرده و پس‌از یافتن MeSH terms در پایگاه اطلاعاتی PubMed، به جست‌وجوی مقالات پرداختیم.

 

راستی‌آزمایی: ویتامین D در مدیریت بالینی علایم بیماری مزمن انسدادی ریه موثر است

 آیا آزمایش ساده خون، برای شناخت کمبود «ویتامین آ» کافی است؟

در تازه‌ترین مرور نظام‌مند منتشرشده در کتابخانه کاکرین در سال ۲۰۲۵، بیش‌از ۴۰ مطالعه بالینی بررسی شدند تا دقت آزمایش‌های رایج برای تشخیص کمبود «ویتامین آ» ارزیابی شود. نتایج این بررسی نشان دادند که آزمایش­‌های ساده خون و دردسترس با هدف سنجش دو نشانگر متداول، یعنی سطح سرمی رتینول (SR) و پروتئین متصل‌شونده به رتینول (RBP)، دارای محدودیت‌های قابل‌توجهی در دقت هستند. به‌عبارت دیگر، این آزمایش‌ها در بسیاری از مواقع نمی‌توانند کمبود واقعی این ویتامین را به‌درستی تشخیص داده و ممکن است افراد دارای سطح طبیعی «ویتامین آ» را به اشتباه کمبوددار نشان دهند یا برعکس. بنابراین، این تست‌ها باید با احتیاط و همراه با در نظر گرفتن عوامل بالینی و التهابی استفاده شوند (۱).

علاوه‌بر این، در کودکانی که دچار التهاب یا عفونت بودند، سطح SR و RBP به‌طور مصنوعی کاهش یافت، حتی اگر ذخایر «ویتامین آ» بدن آن‌ها کافی بود. این موضوع نشان می‌دهد که در حضور التهاب، این دو تست نمی‌توانند تصویری دقیق را از وضعیت واقعی «ویتامین آ» بدن ارائه دهند. به همین دلیل، در جوامعی که بار بیماری‌های التهابی بالا است، استفاده از این نشانگرها بدون تنظیم آن‌ها برای التهاب، می‌تواند منجر به برآورد اشتباه کمبود شود (۲).

راستی‌آزمایی: ویتامین دی باعث پیشگیری از عود علائم در بیماران مبتلا به ام‌.اس. می‌شود.

هم‌سو با یافته‌های فوق، مشخص شد که سطح سرمی رتینول که به‌طور معمول برای این منظور استفاده می‌شود، در شرایط التهابی یا در زمان‌های خاص فیزیولوژیکی (مانند عفونت، بارداری یا سوءتغذیه) کاهش می‌یابد، بدون آن‌که لزوماً نشان‌دهنده کمبود واقعی «ویتامین آ» باشد. این موضوع می‌تواند باعث شود که در جمعیت‌هایی با شیوع بالای التهاب، میزان کمبود «ویتامین آ» بیش‌ازحد تخمین زده شود (۳).

چرا سنجش‌­های ساده قابل اعتماد نیستند؟

سطح سرمی رتینول یا حتی مقدار «ویتامین آ» در شیر مادر فقط می‌تواند بخشی از تصویر واقعی را ارائه دهد. چنین شاخص‌هایی نمی‌توانند به‌تنهایی بیانگر ذخایر کبدی یا وضعیت عملکردی «ویتامین آ» باشند و باید در کنار شاخص‌های دیگر از جمله التهاب، وضعیت تغذیه‌ای کلی و مصرف کاروتنوئیدها تفسیر شوند (۴). این تست­‌ها که در مناطقی با امکانات کمتر رایج هستند، دمای محیط، نگهداری و حمل نمونه­‌ها، نتایج ارزیابی را به‌شدت تحت تاثیر قرار داده و می‌­توانند منجربه برآورد نادرست از وضعیت «ویتامین آ» شوند (۵).

راستی‌آزمایی: ویتامین E در درمان کبد چرب غیرالکلی موثر است.

اگرچه سطح سرمی رتینول کمتر از ۲۰ میکروگرم در دسی‌لیتر معمولاً به‌عنوان حد آستانه کمبود در نظر گرفته می‌شود، این مقدار لزوماً بازتاب دقیقی نیست. عوامل متعددی مانند التهاب، بیماری‌های حاد، یا حتی تغییرات موقتی در مصرف غذایی می‌توانند سطح SR را کاهش دهند، بی‌آنکه فرد واقعاً دچار کمبود ذخایر «ویتامین آ» باشد (۶).

نتیجه­‌گیری

اگرچه آزمایش‌های ساده خون مانند سنجش سطح سرمی رتینول (SR) و پروتئین متصل‌شونده به رتینول (RBP) به‌دلیل سهولت و در دسترس بودن، ابزار رایجی برای بررسی وضعیت «ویتامین آ» هستند، شواهد نشان می‌دهد که این روش‌ها همیشه قابل اعتماد نیستند. عواملی مانند التهاب، چاقی، عفونت یا تغییرات فیزیولوژیکی می‌توانند نتایج این آزمایش‌ها را به‌طور چشم‌گیری تحت تأثیر قرار داده و حتی موجب تشخیص نادرست شوند؛ به‌طوری‌که فردی سالم به اشتباه دچار کمبود آن تشخیص داده شود یا برعکس.

 

راستی‌آزمایی:‌ مصرف ویتامین سی به عنوان درمان حمایتی سرماخوردگی موثر است.

منابع

۱. Mehta NH, Shrestha N, Lopez-Perez L, Martinez RX, Rogers LM, Garcia-Casal MN, et al. Selected laboratory‐based biomarkers for assessing vitamin A deficiency in at‐risk individuals. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2025(5).
2. Sombié OO, Zeba AN, Somé JW, Kazienga A, Grahn M, Tanumihardjo SA, et al. A comparative study on indicators of vitamin A status and risk factors for sensitivity and specificity of the methods to detect vitamin A deficiency. Nutrition & Metabolism. 2023;20(1):49.
3. Stephensen CB, Gildengorin G. Serum retinol, the acute phase response, and the apparent misclassification of vitamin A status in the third National Health and Nutrition Examination Survey¹²³. The American Journal of Clinical Nutrition. 2000;72(5):1170-8.
4. Tanumihardjo SA, Russell RM, Stephensen CB, Gannon BM, Craft NE, Haskell MJ, et al. Biomarkers of Nutrition for Development (BOND)-Vitamin A Review. J Nutr. 2016;146(9):1816s-48s.
5. Gannon B, Herrmann R, Sinha A, Ghezzi-Kopel K, Rogers L, Nieves Garcia-Casal M, et al. The Accuracy of Dried Blood Spots Compared to Plasma or Serum Retinol for the Diagnosis of Vitamin A Deficiency: A DTA Systematic Review and Meta-Analysis: Curr Dev Nutr. 2020 May 29;4(Suppl 2):106. doi: 10.1093/cdn/nzaa041_010. eCollection 2020 Jun.
6. Barua AB, Furr HC, Olson JA, van Breemen RB. Vitamin A and carotenoids. Modern chromatographic analysis of vitamins: CRC Press; 2000. p. 1-74.