نتیجه بررسی: نادرست

راستی‌آزمایی: ترکیبات موجود در واکسن‌ها منجر به عقیمی افراد می‌شود.

بیان مسئله

این روزها در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها ادعایی رایج شده که برخی ترکیبات موجود در واکسن‌ها می‌توانند موجب عقیمی افراد شوند. این ادعا، به‌ویژه در مورد واکسن‌هایی مانند پاپیلومای انسانی (HPV) یا واکسن‌های جدید کووید-۱۹، مطرح می‌شود.

حال باید پرسید: اساس علمی این ادعا چیست یا اینکه صرفاً یک شایعه ضدواکسن است؟ بررسی‌ها نشان می‌دهند که «هیچ واکسنی وجود ندارد که باعث عقیمی شود» (۱) و این ادعا در گروهی از اطلاعات غلط طبقه‌بندی شده که سال‌هاست ضدواکسن‌ها را ترویج می‌کنند (۲).

در این مطلب شواهد علمی و نظرات کارشناسی را درباره این موضوع مرور می‌کنیم.

یافته‌ها

موضع سازمان‌های بین‌المللی سلامت

سازمان‌های معتبر جهانی بارها تصریح کرده‌اند که هیچ شواهدی دال بر تأثیر واکسن‌ها بر باروری وجود ندارد. به عنوان مثال، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC) اذعان می‌کند که «در حال حاضر هیچ شواهدی وجود ندارد مبنی بر اینکه واکسن، از جمله واکسن‌های کووید-۱۹، باعث ایجاد مشکلات باروری در زنان یا مردان شود» (۲). سازمان جهانی بهداشت نیز در برنامه علمی خود تأکید کرده که واکسن‌ها نمی‌توانند عامل عقیمی باشند: «هیچ واکسنی وجود ندارد که باعث عقیمی شود» (۱). حتی یونیسف می‌گوید که «هزاران مطالعه در این باره انجام شده ولی هیچ‌کدام ثابت نکرده‌اند که واکسن‌ها موجب عقیمی می‌شوند» (۳). این سازمان‌ها بر این نکته تأکید دارند که واکسیناسیون برای حفظ سلامت عمومی لازم است و ترکیبات واکسن‌ها پیش‌از تأیید نهایی در آزمایش‌های گسترده‌ای ایمنی‌سنجی می‌شوند.

بی‌خطری ترکیبات واکسن‌ها

واکسیناسیون تحت نظارت سخت‌گیرانه علمی انجام می‌شود. تمام مواد تشکیل‌دهنده واکسن‌ها (مانند آنتی‌ژن‌ها، مواد کمکی یا نگهدارنده) پیش‌از مصرف انسانی در آزمایش‌های حیوانی و بالینی متعدد آزموده می‌شوند. کارشناس WHO می‌گوید همه ترکیبات واکسن در آزمایش‌های ایمنی وسیع تأیید می‌شوند و «واکسن‌های ما هرگز باعث عقیمی نمی‌شوند» (۱). مثلاً آلومینیوم که به عنوان آدجوانت (کمک‌برانگیزنده واکنش ایمنی) در بسیاری واکسن‌ها به کار می‌رود، سال‌هاست که با ایمنی کامل در واکسن‌ها استفاده می‌شود و CDC آن را کاملاً بی‌خطر می‌داند (۵). فرمالدئید و سایر مواد نگهدارنده فقط در مقادیر بسیار ناچیز حاضرند و مقادیر فرمالدئید در واکسن‌ها به مراتب کمتر از میزانی است که خود بدن انسان روزانه تولید می‌کند. به‌طور خلاصه، تحقیقات نشان دادند که مقادیر بسیار کم این ترکیبات در واکسن‌ها، به هیچ‌وجه اثری مخرب بر سلامت عمومی یا توانایی باروری ندارد (۵).

بررسی «پلی‌سوربات ۸۰» و سایر موادی که به آن اشاره می‌شود

یکی از ترکیباتی که معمولاً در شایعات عنوان می‌شود، «پلی‌سوربات ۸۰» است که به شایعه عقیمی نسبت داده می‌شود. این ماده صرفاً یک امولسیون‌کننده است که در صنایع غذایی مانند بستنی، ژله و سس استفاده می‌شود (۵) و در برخی واکسن‌ها نیز برای حل کردن سایر مواد به کار می‌رود. با وجود مطرح شدن نگرانی درباره باروری، کارشناسان اروپایی خطری را برای این ماده ندیده‌اند و آن را با «خطر بسیار پایین» ارزیابی می‌کنند (۵). دوز دریافتی کودکان از واکسن‌ها حاوی مقادیر بسیار ناچیز پلی‌سوربات ۸۰ است: مجموع مصرف این ماده تا ۱۲ سالگی حدود ۰٫۸ میلی‌گرم است که ۶۷۰۰ تا ۹۰,۰۰۰ برابر کمتر از دوز سمّی آزمایش‌شده در حیوانات است (۴). بنابراین، میزان اندک پلی‌سوربات در واکسن‌ها هیچ‌گاه نمی‌تواند منجر به عقیمی شود.

سایر ترکیبات نام‌برده شده در شایعات

در تبلیغات ضدواکسن معمولاً نام ترکیبات دیگری مانند جیوه‌دارها (تیمرسال)، ام‌اس‌جی، ژلاتین و آهن دیده می‌شود. این مواد یا به اندازه‌ای ناچیزند که اثربخشی‌شان بر بدن ثابت نشده یا اصلاً در ترکیبات واکسن‌های رایج وجود ندارند. جیوه‌دار تریمرسال در واکسن‌های قدیمی و در مقادیر بسیار کم استفاده می‌شد و هیچ مطالعه‌ای نشان نداده که باعث کاهش باروری شود. ام‌اس‌جی نیز فقط در واکسن‌های معدودی به عنوان پایدارکننده کاربرد دارد و نهادهای ایمنی آن را بی‌خطر می‌دانند. هیچ‌یک از این ترکیبات در مقیاس‌های استفاده شده در واکسن‌ها منشأ مشکلات باروری شناخته‌شده‌ای نیستند.

نتایج مطالعات بزرگ درباره باروری

مطالعات اپیدمیولوژیک و بالینی گسترده نیز هیچ نشانه‌ای را از ارتباط میان تزریق واکسن و عقیمی نشان نمی‌دهند. مطالعات روی واکسن HPV نشان داده‌اند که پس‌از واکسیناسیون، تفاوت قابل توجهی در بروز «نارسایی زودهنگام تخمدان» دیده نمی‌شود. یک پژوهش بزرگ دانمارکی روی نزدیک یک میلیون دختر و زن جوان پس‌از واکسیناسیون HPV هیچ ارتباطی را بین دریافت واکسن و نارسایی تخمدان نیافت (۷). نمودارهای آماری کشوری پس‌از آغاز برنامه واکسیناسیون HPV نیز کاهش غیرمعمولی را در نرخ باروری نشان نداده‌اند (۴).

واکسن‌های کووید-۱۹ و شواهد جدید

با شیوع کووید-۱۹، نگرانی درباره باروری و واکسن‌های جدید نیز بالا گرفت، اما مطالعات علمی متعددی این ترس را رد کرده‌اند. بررسی سیستماتیک اخیر نشان می‌دهد که «هیچ شواهد علمی مبنی بر ارتباط واکسن‌های کووید-۱۹ با کاهش باروری در مردان یا زنان وجود ندارد» (۶). مطالعه‌ای بر بیش‌از دو هزار زن و شریک زندگی آنها نشان داد واکسیناسیون کووید-۱۹ در هیچ‌یک از زوج‌ها احتمال حاملگی را تغییر نداد (۲). بررسی‌های مرتبط با پارامترهای اسپرم (حجم، تعداد، جنبندگی) نیز هیچ کاهش پایداری را پس‌از واکسیناسیون نشان ندادند (۲). حتی تغییرات جزئی و گذرای قاعدگی که در برخی موارد پس‌از واکسن‌ها گزارش شد، هیچ دلالتی بر عوارض بلندمدت باروری ندارد (۲).

بازخوانی شایعات قدیمی (مثال واکسن کزاز)

شایعات درباره عقیمی‌سازی واکسن‌ها چیز تازه‌ای نیست. مثلاً ادعا می‌شد واکسن کزاز حاوی هورمون hCG برای عقیم‌سازی زنان است. بررسی‌های سازمان‌های نظارتی نشان داد هیچ بلوکه‌کننده هورمونی در واکسن‌های عمومی اضافه نشده است (۹). این تئوری بر اساس یک تحقیق قدیمی بود و در واکسن‌های واقعی هرگز استفاده نشده است.

نتیجه‌گیری

در مجموع، شواهد و نظرات کارشناسی معتبر نشان می‌دهند که ادعای «ترکیبات واکسن موجب عقیمی می‌شوند»، بی‌پایه و نادرست است. واکسن‌ها با کیفیت بالا و پس‌از آزمایش‌های ایمنی فراوان تولید می‌شوند و هیچ‌کدام از ترکیبات‌شان در سطح مصرف، توان ایجاد عقیمی ندارند. یافته‌های اپیدمیولوژی و مطالعات کلینیکی بزرگ نیز هیچ تغییری را در باروری افراد واکسینه‌شده نشان نمی‌دهند. بنابراین این ادعا صرفاً شایعه است و اطمینان داشتن به واکسن‌ها هم‌چنان ضروری است.

منابع

1. World Health Organization (WHO), “Science in 5: Vaccine myths vs science,” February 2021.
2. Centers for Disease Control and Prevention (CDC), “COVID-19 Vaccination for People Who Would Like to Have a Baby,” September 2024.
3. UNICEF, “Dispelling Myths and Misconceptions About Vaccines,” April 25, 2022.
4. Hawkes, D. (2020). “Evidence evolves over time and should be based on data not opinion,” BMJ Evidence-Based Medicine.
5. Reuters Fact Check (2020). “Partly false claim: Vaccines contain toxic levels of aluminium, polysorbate 80, …”.
6. Di Pietro, et al. (2022). “The impact of COVID-19 vaccines on fertility – A systematic review and meta-analysis,” Human Reproduction Update.
7. Nielsen, et al. (2022). “Association Between HPV Vaccination and Primary Ovarian Insufficiency in a Nationwide Cohort,” JAMA Network Open.
8. Smith, T., Gurski, D. (2024). “Infertility: A common target of antivaccine misinformation campaigns,” Vaccine 42(4).
9. org (2022). “Video Revives Old, Debunked Rumors About Tetanus Vaccines.”