نتیجه بررسی: درست

راستی‌آزمایی: برخی عوامل ژنتیکی در بروز خودکشی نقش دارند.

بیان مسئله

خودکشی یک مشکل جدی سلامت عمومی در سراسر جهان است که سالانه حدود ۸۰۰ هزار نفر جان خود را از این طریق از دست می‌دهند. این پدیده، به‌ویژه میان نوجوانان و جوانان ۱۵ تا ۲۹ سال، یکی از علل اصلی مرگ‌ومیر محسوب می‌شود.

خودکشی در انتهای طیف پیوسته‌ای از رفتارهای خودکشی‌گرایانه قرار دارد که شامل افکار خودکشی، اقدام به خودکشی و خودکشی موفق می‌شود. شناسایی عوامل زیستی (بیولوژیک) که افراد در معرض خطر را مشخص می‌کنند، می‌تواند در هدف‌گذاری درمان‌های حمایتی خاص بسیار مفید باشد.

در این نوشتار، به بررسی شواهد علمی در مورد نقش ژنتیک در بروز رفتارهای خودکشی می‌پردازیم.

یافته‌ها

وراثت‌پذیری رفتارهای خودکشی

مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده‌اند که رفتارهای خودکشی‌گرایانه دارای وراثت‌پذیری متوسطی هستند. میزان وراثت‌پذیری برای افکار خودکشی حدود ۴۳٪، برای اقدام به خودکشی حدود ۵۵٪ و برای مرگ ناشی از خودکشی حدود ۴۷٪ برآورد شده است. این ارقام نشان می‌دهند که عوامل ژنتیکی، نقش قابل‌توجهی در تمایل به رفتارهای خودکشی دارند، اما به‌تنهایی تعیین‌کننده نبوده و عوامل محیطی نیز در این میان دخیل هستند (۱).

مطالعات خانوادگی، دوقلوها و فرزندخواندگی

مطالعات خانوادگی، دوقلوها و فرزندخواندگی نشان دادند که رفتارهای خودکشی به‌شدت جنبه خانوادگی داشته و قابل توارث هستند. هم خودکشی کامل و هم اقدام به خودکشی بخشی از فنوتیپ بالینی هستند که به‌صورت خانوادگی منتقل می‌شوند. میزان اقدام به خودکشی در اعضای خانواده افرادی که خودکشی کرده‌اند، افزایش می‌یابد، و میزان خودکشی موفق در اعضای خانواده افرادی که اقدام به خودکشی کرده‌اند نیز بالاتر است. سابقه خانوادگی رفتارهای خودکشی، حتی پس‌از تعدیل حضور اختلالات روان‌پزشکی در فرد و خانواده، با رفتارهای خودکشی فرد مرتبط است. این امر نشان می‌دهد که انتقال رفتارهای خودکشی مستقل از انتقال خانوادگی اختلالات روان‌پزشکی است (۲).

نقش پرخاشگری تکانشی در انتقال خانوادگی رفتار خودکشی

پرخاشگری تکانشی در افراد و اعضای خانواده آن‌ها با بار (burden) خانوادگی رفتارهای خودکشی مرتبط بوده و ممکن است به انتقال خانوادگی رفتارهای خودکشی کمک کند. اثرات محیط مشترک مانند سوء‌استفاده، تقلید یا انتقال آسیب‌شناسی روانی، توضیحات احتمالی دیگری برای این پدیده هستند. این موضوع نشان می‌دهد که عوامل ژنتیکی و محیطی در تعامل با یکدیگر می‌توانند خطر خودکشی را افزایش دهند (۲).

نشانگرهای ژنتیکی خاص مرتبط با خودکشی

مطالعات متعددی برخی نشانگرهای ژنتیکی خاص را با رفتارهای خودکشی مرتبط دانسته‌اند. یکی از نتایج سازگار و تکرارشده مربوط به ۵-HTR2A T102C است که با رفتارهای خودکشی در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی ارتباط دارد (نسبت شانس: ۱/۷۳). هم‌چنین، BDNF Val66Met (rs6265) با خطر خودکشی مرتبط بود، اما جالب است که این ارتباط در جمعیت‌های مختلف متفاوت است. در جمعیت قفقازی، حاملان Met-Val + Val-Val در معرض خطر بیشتری برای خودکشی هستند (نسبت شانس: ۱/۹۶)، در حالی که در جمعیت‌های آسیایی، افراد با ژنوتیپ Val-Val در مقایسه با حاملان Val-Met + Met در معرض خطر بیشتری قرار دارند (نسبت شانس: ۱/۳۶) (۳).

مطالعات GWAS و یافته‌های مهم

مطالعات ارتباط ژنومی گسترده (GWAS) و متاآنالیزهای مبتنی بر آن‌ها، برخی یافته‌های مثبت تکرارشده را در مورد ژن‌های DRD2 (گیرنده دوپامین)، ژن‌های نورولیگین، ژن‌های مرتبط با استروژن و ژن‌های دخیل در بیان ژن نشان داده‌اند. هم‌چنین، برخی از ژن‌های مرتبط با مسیرهای عصبی و برخی مسیرهای مرتبط با التهاب در این مطالعات برجسته شده‌اند. این یافته‌ها نشان می‌دهند که مسیرهای مختلف عصبی، هورمونی و التهابی ممکن است در آسیب‌پذیری نسبت به خودکشی نقش داشته باشند (۱، ۳).

مسیر استرس و محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال

رفتارهای خودکشی به شدت با پاسخ به استرس و محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA) مرتبط هستند. مطالعات ژنتیکی که مسیر استرس-محور HPA و رفتارهای خودکشی را تحلیل کرده‌اند، ده ژن کلیدی را در این زمینه شناسایی کردند. این یافته‌ها نشان می‌دهند که ژن‌های کلیدی مسیر استرس، به‌طور قابل توجهی با رفتارهای خودکشی مرتبط بوده و پتانسیل استفاده را به‌عنوان نشانگرهای زیستی برای این رفتارها دارند. به‌عنوان مثال، ژن SKA2 که در تنظیم پاسخ‌های استرسی نقش دارد، در مطالعات مختلف به عنوان یک نشانگر احتمالی برای رفتارهای خودکشی‌گرایانه شناسایی شده است (۱، ۴).

نقش سیستم سروتونین

سیستم سروتونین یکی از مهم‌ترین سیستم‌های عصبی مرتبط با رفتارهای خودکشی است. مطالعات نشان داده‌اند که پلی‌مورفیسم ژن انتقال‌دهنده سروتونین (SLC6A4 یا ۵-HTT) با رفتارهای خودکشی مرتبط است. یافته‌های مرور سیستماتیک و متاآنالیز سی مقاله در این زمینه حاکی از آن بود که میان آن‌ها، هفده مقاله ارتباط و سیزده مقاله عدم ارتباط را میان پلی‌مورفیسم LPR انتقال‌دهنده سروتونین و خودکشی نشان دادند. این پلی‌مورفیسم، به‌ویژه در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی، اختلالات روانی، افسردگی اساسی و اختلال دوقطبی با خودکشی مرتبط بوده است. به‌طور خاص، آلل L خطر بالاتری را برای خودکشی نشان داد (۵).

ارتباط با داروهای ضدخودکشی

مطالعات فارماکوژنتیک در مورد داروهای ضدخودکشی (لیتیوم و کلوزاپین) نتایج مختلطی را نشان دادند. جالب توجه است که پلی‌مورفیسم rs1800532 ژن SLC6A4، که برای انتقال‌دهنده سروتونین کدگذاری می‌کند، به‌طور بالقوه هم با آسیب‌پذیری نسبت به خودکشی و هم با پاسخ ضعیف به لیتیوم و کلوزاپین مرتبط است. این یافته می‌تواند مسیری امیدوارکننده را برای پیشگیری از خودکشی در روان‌پزشکی شخصی‌سازی‌شده و دقیق باز کند (۶).

راستی‌آزمایی: آیا تزریق واکسن‌های روتین کودکان باعث ایجاد تغییرات ژنتیکی در آن‌ها می‌شود؟

نتیجه‌گیری

براساس شواهد علمی موجود، می‌توان گفت که ادعای «برخی عوامل ژنتیکی در بروز خودکشی نقش دارند»، کاملاً درست است.

مطالعات متعدد نشان داده‌اند که رفتارهای خودکشی دارای وراثت‌پذیری متوسطی بوده و انتقال خانوادگی دارند. واریانت‌های ژنتیکی خاصی در سیستم‌های سروتونین، دوپامین، محور استرس-HPA و مسیرهای التهابی با خطر خودکشی مرتبط هستند.

با این‌حال، باید توجه داشت که هنوز اجماعی در مورد یک نشانگر زیستی قابل اجرا برای رفتارهای خودکشی وجود ندارد و بیشتر نتایج سازگار زمانی به دست آمدند که زیرگروه‌های خاصی از بیماران آنالیز شدند.

برخی نتایج امیدوارکننده از اجرای نمره خطر پلی‌ژنیک حاصل شدند، اما با توجه به تأثیر خودکشی بر سلامت عمومی، انجام مطالعات بیشتری برای پیشگیری از خودکشی در روان‌پزشکی شخصی‌سازی شده و دقیق مورد نیاز است.

روش جست‌وجو

برای بررسی این ادعا از کلیدواژه‌های Genetic و Suicide، به‌‌همراه واژگان هم‌معنی آن‌ها در پایگاه‌های اطلاعاتی PubMed و Web of Science استفاده شد.

منابع

1. Mirza S, Docherty AR, Bakian A, Coon H, Soares JC, Walss-Bass C, et al. Genetics and epigenetics of self-injurious thoughts and behaviors: Systematic review of the suicide literature and methodological considerations. Am J Med Genet B Neuropsychiatr Genet. 2022;189(7-8):221-46.
2. Brent DA, Mann JJ. Family genetic studies, suicide, and suicidal behavior. Am J Med Genet C Semin Med Genet. 2005;133c(1):13-24.
3. Drago A. Genetic signatures of suicide attempt behavior: insights and applications. Expert Rev Proteomics. 2024;21(1-3):41-53.
4. Hernández-Díaz Y, Genis-Mendoza AD, González-Castro TB, Tovilla-Zárate CA, Juárez-Rojop IE, López-Narváez ML, et al. Association and Genetic Expression between Genes Involved in HPA Axis and Suicide Behavior: A Systematic Review. Genes (Basel). 2021;12(10).
5. de Medeiros Alves V, Bezerra DG, de Andrade TG, de Melo Neto VL, Nardi AE. Genetic Polymorphisms Might Predict Suicide Attempts in Mental Disorder Patients: A Systematic Review And Meta-Analysis. CNS Neurol Disord Drug Targets. 2015;14(7):820-7.
6. De Berardis D, Vellante F, Pettorruso M, Lucidi L, Tambelli A, Di Muzio I, et al. Suicide and Genetic Biomarkers: Toward Personalized Tailored-treatment with Lithium and Clozapine. Curr Pharm Des. 2021;27(30):3293-304.