نتیجه بررسی: نادرست

آیا نوشیدن محلول جوش‌شیرین و آب برای سلامت مفید است؟

بیان مسئله

اخیراً این پرسش مطرح شده که نوشیدن جوش‌شیرین حل‌شده در آب می‌تواند خواص پزشکی و فواید سلامت برای بدن داشته باشد؟ برخی وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی مدعی‌اند این کار به بهبود عملکرد سیستم گوارش، کاهش وزن، تقویت سیستم ایمنی یا حتی درمان بیماری‌هایی مانند سرطان کمک می‌کند. در این مطلب، با اتکا به منابع و مقالات علمی معتبر، به بررسی این ادعا می‌پردازیم.

«فکت‌نامه سلامت» با استناد به تحقیقات پزشکی مشخص می‌کند که این ادعا درست است یا نادرست.

یافته‌ها

کاربردهای پزشکی جوش‌شیرین

جوش‌شیرین (بی‌کربنات سدیم) یک داروی ضداسید شناخته‌شده است که به خنثی کردن اسید اضافی معده کمک می‌کند. براساس اطلاعات مرکز پزشکی مایو، این ماده اغلب برای تسکین موقت سوزش معده و سوءهاضمه استفاده می‌شود (۱). به عبارت دیگر، جوش‌شیرین می‌تواند با خنثی کردن اسید معده، موقتا درد و سوزش سردل را کاهش دهد. با این حال متخصصان توصیه می‌کنند که از استفاده خودسرانه و طولانی‌مدت جوش‌شیرین خودداری شود، به‌طوری‌که مصرف بیش‌از دو هفته متوالی از آن منع شده است (۲). هم‌چنین از آنجا که جوش‌شیرین حاوی مقادیر بالای سدیم است، کسانی که رژیم غذایی کم‌نمک دارند یا مبتلا به بیماری قلبی-کلیوی هستند، باید پیش‌از مصرف آن با پزشک مشورت کنند (۳). به‌طور خلاصه، کارکرد اصلی جوش‌شیرین در طب رایج مانند دیگر آنتی‌اسیدها، خنثی‌سازی اسید معده است (۱).

نقش جوش‌شیرین در ورزش

برخی پژوهش‌ها و مرورهای موضوعی نشان داده‌اند که در محیط‌های ورزشی و پژوهشی، مصرف کنترل‌شده بی‌کربنات سدیم می‌تواند در فعالیت‌های با شدت پائین (مثل دوی سرعت یا تمرینات انفجاری) به عنوان یک «بافر» عمل کرده و تجمع یون هیدروژن/اسید لاکتیک را در عضله کاهش دهد که در برخی ورزش‌ها عملکرد را موقتا بهبود می‌بخشد. با این حال، این کاربرد تخصصی و کنترل‌شده برای ورزشکاران است و به معنی توصیه عمومی به مردم عادی نیست، زیرا مصرف خودسرانه و بدون نظارت می‌تواند عوارض قابل‌توجهی را ایجاد کند (۳). در کل، استفاده ورزشی از جوش‌شیرین نیازمند دوزبندی دقیق، زمان‌بندی مصرف و نظارت پزشکی است و برای عموم مردم قابل تعمیم نیست (۳).

ادعای کاهش وزن با جوش‌شیرین

برخی باور دارند نوشیدن آب و جوش‌شیرین باعث کاهش وزن می‌شود، اما شواهد علمی چنین موضوعی را تأیید نمی‌کند. مطالعات نشان داده‌اند که پایداری فیزیولوژیکی بدن به‌گونه‌ای تنظیم شده که pH خون و محیط داخلی بدن را در محدوده‌ای ثابت نگه می‌دارد و تغذیه اثر قابل‌توجهی بر آن ندارد (۴). بنابراین مصرف جوش‌شیرین به‌تنهایی نمی‌تواند چربی بدن را بسوزاند. هر کاهش وزنی که ممکن است دیده شود به احتمال زیاد ناشی از افزایش مصرف آب و بهبود مقطعی وضعیت گوارش است، نه خاصیت چربی‌سوزی جوش‌شیرین (۴). در مجموع، هیچ پژوهش معتبری نشان نداده که مصرف جوش‌شیرین مستقیماً باعث لاغری می‌شود (۴).

ادعای ضدسرطان بودن جوش‌شیرین

یکی از رایج‌ترین شایعات، خاصیت ضدسرطانی بودن جوش‌شیرین است. درحالی‌که مطالعات آزمایشگاهی محدود و پژوهش‌های اولیه در حیوانات نشان داده‌اند که تغییرات موضعی pH می‌تواند در برخی شرایط روی میکروفنوتوم تومور تأثیر بگذارد، این نتایج به‌هیچ‌وجه به عنوان شواهدی قابل‌اتکا برای درمان یا پیشگیری از ابتلا به سرطان در انسان قابل‌استناد نیستند. مؤسسات معتبر پژوهشی هشدار داده‌اند که تاکنون شواهد کافی در انسان وجود ندارد و هیچ کارآزمایی بالینی قاطع برای توصیه به مصرف جوش‌شیرین به عنوان درمان سرطان منتشر نشده است. در مقابل، مصرف بی‌رویه آن می‌تواند خطرات جدی داشته باشد (۶). بنابراین ادعای درمان یا پیشگیری از ابتلا به سرطان با نوشیدن جوش‌شیرین، در حال حاضر، توصیه‌ای اشتباه و گمراه‌کننده است.

ادعاهای مربوط به ویروس‌ها و سیستم ایمنی

برخی مطالب مجازی ادعا می‌کنند نوشیدن جوش‌شیرین یا ترکیب آن با مواد دیگر (مثلاً لیمو) می‌تواند سیستم ایمنی را قوی کند یا ویروس‌ها را از بین ببرد. این ادعاها بی‌اساس هستند. سازمان‌ها و منابع معتبر پزشکی تأکید کرده‌اند که هیچ ماده غذایی یا نوشیدنی معجزه‌آسا (از جمله جوش‌شیرین) وجود ندارد که بتواند pH خون را به‌طور معنی‌داری تغییر دهد و از این طریق ویروس‌ها را در بدن از بین ببرد یا از بروز عفونت جلوگیری کند (۵). مراقبت‌های پیشگیرانه و درمانی اثبات‌شده، پایه‌ای برای مقابله با بیماری‌های عفونی هستند و تکیه بر روش‌های غیرعلمی می‌تواند مخاطره‌آمیز باشد.

عوارض مصرف زیاد جوش‌شیرین

مصرف مقادیر معمول و کوتاه‌مدت جوش‌شیرین اغلب عوارض جدی ایجاد نمی‌کند، ولی مصرف خودسرانه و طولانی‌مدت یا دوزهای زیاد آن می‌تواند خطرناک باشد. عوارض جانبی بالقوه آن عبارتند از (۴):

• احتباس مایعات و افزایش سدیم در بدن: بی‌کربنات سدیم، حاوی سدیم است و مصرف زیاد آن می‌تواند منجر به احتباس آب، افزایش فشار خون و تشدید مشکلات قلبی‌عروقی شود.
• اختلالات الکترولیتی: افزایش سطح بی‌کربنات در بدن می‌تواند باعث نوسان در سدیم و پتاسیم شود که اثرات جدی‌ مثل ضعف عضلانی، تشنج و مشکلات قلبی به‌دنبال دارد.
• اختلالات گوارشی شدید: مصرف بیش‌ازحد این ماده ممکن است موجب تهوع، استفراغ، اسهال یا ایجاد گاز (به‌علت واکنش با اسید معده) شود. در موارد نادر واکنش سریع می‌تواند مشکلات حاد ایجاد کند.
• تعامل با داروها و شرایط پزشکی: جوش‌شیرین می‌تواند با برخی داروها (مثل داروهای قلبی، دیورتیک‌ها) تداخل داشته باشد و وضعیت بیمارانی را با بیماری کلیوی یا قلبی بدتر کند، بنابراین این گروه‌ها باید از مصرف خودسرانه آن بپرهیزند و با پزشک مشورت کنند.

متخصصان توصیه می‌کنند جوش‌شیرین را خودسرانه برای مدت طولانی مصرف نکنید، و به‌ویژه کودکان، زنان باردار و افراد مبتلا به به بیماری‌های مزمن، مجاز به مصرف بدون دستور پزشک آن نیستند. در صورت بروز هر گونه علائم غیرعادی پس‌از مصرف جوش‌شیرین (مانند ضعف شدید، تهوع مداوم، تنگی نفس یا آریتمی قلبی)، باید فوراً به پزشک مراجعه شود (۴).

آیا مصرف آب با جوش‌شیرین باعث درمان اختلالات گوارشی می‌شود؟

نتیجه‌گیری

شواهد علمی نشان می‌دهد که به‌جز اثر موقت ضداسیدی برای کاهش سوزش معده، مصرف جوش‌شیرین در آب به‌عنوان یک اقدام عمومی برای «بهبود سلامت» یا درمان بیماری‌ها، پشتیبانی معتبر علمی ندارد و مصرف خودسرانه آن می‌تواند خطرناک باشد. بنابراین ادعا کلیِ «مصرف جوش‌شیرین در آب برای سلامت مفید است» نادرست بوده و استفاده از آن بدون تجویز یا نظارت پزشک توصیه نمی‌شود.

منابع

1. Fletcher J. What are the dangers of drinking baking soda? Medical News Today. 16 Apr 2025.
2. Zambon V. Does drinking baking soda aid in weight loss? Medical News Today. 9 Feb 2024.
3. Mayo Clinic. Sodium bicarbonate (Oral route) – Drugs and Supplements. Mayo Clinic Website.
4. Sodium Bicarbonate. U.S. National Library of Medicine. 2025.
5. Reuters Fact Check. “False claim: There have been no deaths in Israel due to COVID-19; drinking sodium bicarbonate and lemon kills the virus”. ۶ Apr 2020.
6. Cancer Research UK. Let’s get to the bottom of it – ۷ common cancer myths, unpicked. 19 Jul 2023.