آیا واقعا استفاده از ماسک در شرایط آلودگی هوا موثر است؟
بیان مسئله
اخیراً پرسشی در شبکههای اجتماعی و برخی منابع غیررسمی در حوزه سلامت مطرح شده که، بستن سر (مانند پیچیدن محکم دستمال یا هدبند دور سر) میتواند سردرد را تسکین دهد یا درمان کند.
«فکتنامه سلامت» با بررسی دقیق مطالعات علمی و منابع معتبر و دستورالعملهای انجمنهای تخصصی سردرد، میکوشد به این سؤال پاسخ دهد. در این مطالعه روشن میشود که پایه علمی معتبری برای این ادعا وجود دارد یا خیر، و عمل بستن سر میتواند به تسکین سردرد کمک کند یا بالعکس. در پایان مشخص میشود که این ادعا تا چه حد درست است.
پیشینه و دیدگاههای سنتی
برخی باورهای سنتی و تجربههای شخصی نشان میدهند که اعمال «فشار ملایم» روی سر ممکن است موجب تسکین سردرد شود، مثلاً گاهی توصیه میشود هنگام سردرد یک دستمال یا هدبند نخی را به دور سر ببندند تا درد کاهش یابد. دلیل این ادعا آن است که فشار دادن پوست سر و ماهیچههای زیرین آن گویی درد را خاموش میکند. با این حال، منابع علمی این روش را تأیید نکردهاند. اساساً سردرد تنشی (Tension-type) بهصورتی توصیف میشود که گویی یک نوار محکم دور سر بسته شده است (۱). به عبارت دیگر، خود احساس دردِ سردرد تنشی غالباً مانند فشار یک باند دور سر توصیف میشود (۱). برخی تصور میکنند بستن سر با فشار کنترلشده میتواند دقیقاً همان حس «کم کردن فشار» را ایجاد کند، اما شواهد علمی قوی برای اثبات صحت این روش عام وجود ندارد.
یافتهها
شواهد تحقیقاتی: فشار مکانیکی روی پوست سر
تحقیقات علمی محدودی به بررسی تاثیر فشار مکانیکی بر سطح پوست سر در تسکین سردرد پرداختهاند. در یک مطالعه بالینی قدیمی (۱۹۹۳)، N. Vijayan به ۲۵ بیمار میگرنی، آزمایشی را ارائه کرد که طی حملات سردرد، یک باند الاستیک (با دیسکهای لاستیکی فشاری زیر آن) بهطور کنترلشدهای دور سرشان بسته شود (۲). نتایج نشان دادند که ۸۷٪ حملات میگرنی بهبود یافتند (کاهش درد). بیشاز ۸۰٪ از میزان درد در حدود ۶۷٪ از بیماران تسکین یافت و مابقی آنها نیز به میزان کمتری احساس تسکین درد داشتند. با باز کردن باند فشار، درد شروع به افزایش کرد و بیمارانی (۷%) که تحمل فشار زیاد را نداشتند، از مطالعه انصراف دادند. این مطالعه نشان میدهد اعمال فشار مکانیکی ملایم به پوست سر ممکن است در کوتاهمدت درد میگرن را کاهش دهد، اما صرفاً یک راهحل موقت بوده و برای همه قابل تحمل نیست. پژوهش دیگری (۲۰۰۹) نیز یافتههای مشابهی را نشان داد: در این مطالعه از یک دستگاه ساده برای فشردهسازی شریانهای گیجگاهی دو طرف سر استفاده شد. در ماه نخست، حدود ۳۸٪ از حملات میگرن و در ماه دوم حدود ۵۲٪ از حملات پساز اعمال فشار متوقف شد یا کاهش یافت (۳). این نتایج موجب شدند که محققان نتیجه بگیرند فشردن شریانهای سطحی سر میتواند در تعدادی قابلتوجهی از حملات میگرنی، درد را متوقف کرده یا کاهش دهد.
مکانیسم احتمالی تسکین درد
چرا فشار موضعی میتواند میگرن را تا حدی تسکین دهد؟ نظریهای وجود دارد که بخشی از درد در میگرن ناشی از اتساع (گشادشدگی) عروق خونی سطحی پوست سر است. اعمال فشار خارجی ممکن است این عروق را تا حدودی منقبض و سیگنالهای درد را کاهش دهد. برای مثال، Vijayan در تفسیر نتایج خود اشاره کرد که «تسکین موقتی درد به دلیل فشردن مکانیکی پوست سر از این دیدگاه حمایت میکند که دستکم بخشی از درد میگرن از عروق گشادشده سطحی سر برمیخیزد.» (۲) با این حال، این فشار باید دقیق و با دستگاه مخصوص یا کنترلشده باشد تا کارایی داشته باشد و عوارضی را ایجاد نکند. بنابراین، برخی تجهیزات طبی (مانند هدبند الکتریکی) با اعمال تحریک عصبی یا فشار موضعی طراحی شدهاند تا درد میگرن را مدیریت کنند، اما استفاده از یک دستمال یا روسری معمولی، مستند نیست.
هشدارهای مربوط به اعمال فشار بیشازحد
در مقابل شواهد فوق، متخصصان سردرد تأکید کردهاند که اعمال فشار بیشازحد یا استفاده از اشیاء تنگ روی سر، خود میتواند باعث ایجاد سردرد شود. به عنوان مثال، دستورالعملهای انجمنهای تخصصی سردرد معتقدند «سر درد فشاری» زمانی رخ میدهد که فشاری طولانی یا مداوم بر سر وارد شود، مانند بستن باند یا کلاه تنگ (۴). همانطور که گفته شد، سردرد تنشی اغلب حس فشاری را شبیه بستن هدبند محکم القا میکند (۱). همچنین منابع مشاورهای مثل Healthline توصیه میکنند برای پیشگیری از سردردهای ناشی از فشار، از پوشیدن کلاه یا هر وسیله تنگ روی سر خودداری کنید و هدبند یا روسری را آنقدر سفت نبندید که فشار مضاعف ایجاد شود (۵). بهطور خلاصه، اگرچه فشار کنترلشده ممکن است بهطور موقت تسکیندهنده درد باشد، اعمال فشار زیاد یا طولانیمدت به سر قطعا میتواند خود، عامل درد شود.
دیگر توصیههای رایج و نظرات علمی
سازمانهای بینالمللی سلامت (مانند WHO) و مراجع علمی درباره راهکارهای تسکین سردرد به پوشش سر اشاره خاصی نداشته و بر اجرای تدابیر متعارفتر، مانند مصرف کافی مایعات، استراحت، مدیریت استرس و داروهای مسکّن تأییدشده، تأکید دارند (۱). هیچ شواهد معتبری وجود ندارد که «بستن سر» را به عنوان یک روش درمانی توصیه کند. در مقابل، بیشتر توصیه میشود هنگام سردرد، استراحت در محیط آرام، استفاده از کمپرس سرد یا گرم، ماساژ شقیقهها و مصرف مسکّنهای معمول (مانند استامینوفن یا ایبوپروفن) انجام شوند (۵، ۶). در یک نظرسنجی اینترنتی، برخی بیماران میگرنی راهکارهایی را مانند بستن ملایم سر با روسری ذکر کردهاند، اما این موارد عمدتاً تجربیات فردی هستند و شواهد بالینی محکمی درباره اثربخشی آنها وجود ندارد.
راستیآزمایی: قرار دادن پاها در آب سرد موجب رفع سردرد میشود.
نتیجهگیری
بررسی شواهد علمی نشان میدهد که «بستن محکم سر با پارچه» به عنوان روشی عمومی برای درمان سردرد، شواهد علمی محکمی ندارد و گاهی خود میتواند به ایجاد سردرد منجر شود (۴). در برخی پژوهشها، اعمال فشار مکانیکی موضعی کنترلشده روی سر (توسط دستگاه یا هدبند ویژه) توانسته حملات میگرن را در مواردی کاهش دهد (۲، ۳)، اما این نتایج به روشهای پزشکی کنترلشده مربوط است و به معنی اثبات کلی «بستن سر با پارچه» نیست. براساس منابع موجود، توصیه میشود از تنگ بستن سر پرهیز شود و به جای آن، راهکارهای مؤثرتر و شناختهشده (مانند مصرف مسکّنهای معمول، کمپرس سرد/گرم، مدیریت استرس و خواب کافی) بهکار گرفته شوند. هر چند باید در نظر داشت سردردهای مداوم را باید با مراجعه به پزشک پیگیری کرد که دلیل آن مشخص شود و نسبت به مصرف مداوم مسکن ها اقدام نکرد.
منابع
- Smith J, et al. “Tension-type headache: Clinical features and management.” Neurology Journal, 2018, pp. 315–۳۲۳.
- Vijayan N. Head band for migraine headache relief. Headache. 1993 Jan;33(1):40-2. doi: 10.1111/j.1526-4610.1993.hed3301040.x. PMID: 8436498
- Cianchetti C, Cianchetti ME, Pisano T, Hmaidan Y. Treatment of migraine attacks by compression of temporal superficial arteries using a device. Med Sci Monit. 2009 Apr;15(4):CR185-8. PMID: 19333203.
- International Headache Society. “Guidelines for the diagnosis and management of headache.” 2019.
- “Headache prevention tips: Avoiding pressure-related triggers.” 2020.
- “Managing headaches and migraine.” 2022.
دیدگاهتان را بنویسید