ماجرای انتشار یک خبر

آیا کشف درمان بیماری هانتینگتون صحت دارد؟

آیا درمان ژنی، بیماری هانتینگتون را متوقف کرده است؟

تصور کنید که یک بیماری بی‌صدا، به آرامی و به تدریج مغز را نابود می‌کند. ابتدا با مشکلات حرکتی شروع می‌شود، سپس حافظه را تحت تأثیر قرار می‌دهد و در نهایت توانایی انجام کارهای روزمره را از فرد می‌گیرد. این داستانی است از بیماری هانتینگتون؛ یک اختلال ژنتیکی نادر که در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای آن وجود ندارد.

اما حالا، خبری جدید و امیدوارکننده منتشر شده که ممکن است نقطه‌عطفی در درمان این بیماری باشد. پژوهشگران شرکت هلندی uniQure و تیم دانشگاه کالج لندن (UCL) اعلام کرده‌اند که درمان ژنی جدید به نام AMT-130 توانسته سرعت پیشرفت بیماری هانتینگتون را در بیماران دریافت‌کننده دوز بالا تا ۷۵ درصد کاهش دهد، این در حالی است که این نتایج فقط در مدت سه سال مشاهده شده‌اند.

این موفقیت هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارد و بسیاری از سوالات بی‌پاسخ مانده‌اند، اما برای کسانی که سال‌ها فقط با درمان علائم زندگی کرده‌اند، این دستاورد نشانه‌ای است از اینکه شاید بتوان روند پیشرفت بیماری را متوقف کرد.

این پروژه، یک همکاری برجسته بین دانشگاه کالج لندن (UCL)، با مشارکت افرادی چون پروفسور سارا تبریزی (متخصص در نورودژنراسیون) و دکتر اد وایلد (پژوهشگر در زمینه نشانگرهای زیستی)، و شرکت uniQure است. این همکاری، نمونه‌ای عالی از تبدیل علم پایه به کاربرد بالینی محسوب می‌شود. طبق گزارشی از STAT News، مدیر ارشد پزشکی شرکت uniQure این دستاورد را «آغازگر آینده‌ای نوین» توصیف کرد، زیرا موفقیت درمان AMT-130 می‌تواند به عنوان الگویی برای درمان‌های ژنی در بیماری‌هایی مشابه مانند آلزایمر (که با تجمع بتا-آمیلوئید همراه است) یا پارکینسون (که به دلیل آلفا-سینوکلئین به وجود می‌آید) عمل کند، جایی‌که کاهش پروتئین‌های سمّی نقش اساسی دارد.

سارا تبریزی (سمت راست) سرپرست آزمون بالینی دارو، اد وایلد (سمت چپ) و در میان، جک می دیویس ۳۰ ساله که ژن بیماری هانتینگتون را در خود دارد. سارا تبریزی (سمت راست) سرپرست آزمون بالینی دارو، اد وایلد (سمت چپ) و در میان جک می دیویس ۳۰ ساله که ژن بیماری هانتینگتون را در خود دارد.

 

بیماری هانتینگتون: از ژن معیوب تا تخریب مغز

هانتینگتون یک اختلال نورودژنراتیو ارثی است که از طریق الگویی با غالب اتوزومال به نسل‌های بعدی منتقل می‌شود. این به این معنی است که فقط یک نسخه معیوب از ژن کافی است تا بیماری ظهور کند. این اختلال به دلیل وجود توالی‌های تکراری CAG در ژن HTT روی کروموزوم ۴ اتفاق می‌افتد. در افراد سالم، این تکرارها معمولاً بین ۱۰ تا ۳۵ بار است، اما در بیماران هانتینگتون، این تکرارها به بیش‌از ۴۰ بار می‌رسد و این تغییرات در هر نسل می‌تواند به‌طور قابل توجهی طولانی‌تر شود.

در حالت طبیعی، پروتئین هانتینگتین عملکردهای حیاتی در سلول‌های عصبی دارد، اما زمانی‌که تکرارهای CAG افزایش می‌یابد، پروتئین جهش‌یافته با زنجیره طولانی پلی‌گلوتامین تولید می‌شود که باعث تجمعات سمّی شده و عملکرد سلول‌های عصبی را مختل می‌کند.

چگونه بیماری بر مغز تأثیر می‌گذارد؟

این اختلال عمدتاً بر نواحی در مغز که مسئول حرکت، تصمیم‌گیری و کنترل هیجانی هستند، تأثیر می‌گذارد. ابتدا نورون‌های خاردار که بخش عمده‌ای را از عقده‌های قاعده‌ای تشکیل می‌دهند، آسیب می‌بینند، که منجر به اختلالات حرکتی اولیه مانند کُره (حرکات غیرارادی مشابه رقص) می‌شود. با پیشرفت بیماری، آسیب به نواحی دیگر مغز گسترش می‌یابد که موجب اختلال در تفکر، حافظه و رفتار می‌شود. در مراحل پیشرفته‌تر، مشکلات جدی‌تری مانند ناتوانی در صحبت کردن و خوردن نیز ایجاد می‌شوند.

آیا AMT-130 واقعاً درمانی برای هانتینگتون است؟

AMT-130 یک درمان ژنی است که از یک ویروس بی‌خطر (AAV5) برای انتقال یک قطعه ژنی به نام میکروRNA (miHTT) به سلول‌های مغز بیمار استفاده می‌کند. این مولکول میکروRNA به mRNA ژن HTT متصل می‌شود و مانع از تولید پروتئین هانتینگتین می‌شود. این فرایند کاهش میزان پروتئین جهش‌یافته را هدف قرار می‌دهد و بدین‌صورت بار سمّی تجمعات پروتئینی را در نورون‌ها کاهش می‌دهد.

چالش‌ها و نقاط ضعف

این درمان برای غلبه بر سد خونی-مغزی که مغز را از داروهای معمولی محافظت می‌کند، به یک روش جراحی استریوتاکتیک نیاز دارد. در این روش، ویروس مستقیماً به نواحی آسیب‌دیده مغز تزریق می‌شود. این روش تهاجمی است و نیاز به تجهیزات پیشرفته و تیم‌های جراحی متخصص دارد. علاوه‌بر این، انجام تحقیقات بیشتر برای بررسی ایمنی بلندمدت این روش و عوارض احتمالی آن ضروری است.

چرا این خبر مهم است؟

برای افرادی که سال‌ها در انتظار درمانی برای هانتینگتون بودند، این خبر، امیدی تازه را به ارمغان آورده است. این درمان ژنی، نه‌تنها به دنبال کاهش علائم بیماری است، بلکه هدف آن تغییر مسیر بیماری از ریشه ژنتیکی است. اگر این درمان اثربخشی خود را ثابت کند، ممکن است بتواند تغییرات عمده‌ای را در زندگی میلیون‌ها بیمار ایجاد کند.