نتیجه بررسی: درست

راستی‌آزمایی: با اصلاح سبک زندگی، احتمال بارداری افزایش می‌یابد.

بیان مسئله

بارداری تحت تأثیر عوامل مختلفی، از جمله سلامت کلی، سن و سبک زندگی، قرار دارد. در این‌باره، ادعایی وجود دارد که می‌گوید: «با اصلاح سبک زندگی، احتمال بارداری افزایش می‌یابد». برای بررسی این ادعا، شواهد علمی و توصیه‌های سازمان‌های معتبر (مانند WHO و CDC) را مرور می‌کنیم.

سازمان جهانی بهداشت (WHO) معتقد است عواملی، مانند سیگار کشیدن، مصرف بیش‌از‌حد الکل و چاقی، می‌توانند شانس باروری را کاهش دهند (۱). هم‌چنین CDC آمریکا اعلام می‌کند که «دخانیات، مصرف زیاد الکل، وزن نامناسب بدن (چاقی یا لاغری مفرط) و استرس زیاد» از علل شایع ناباروری هستند (۲). بنابراین به‌نظر می‌رسد اصلاح برخی رفتارها می‌توانند به باروری کمک کنند. در ادامه مطلب، به جزئیات این شواهد می‌پردازیم.

یافته‌ها

رژیم غذایی و وزن بدن: وزن مناسب و تغذیه سالم از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر باروری هستند. مطالعات نشان دادند زنانی که وزن‌شان خارج از محدوده طبیعی (از جمله BMI بالا یا BMI خیلی پائین) است، نسبت به زنان با وزن طبیعی، بیش‌از دو برابر احتمال بیشتری دارند که بیش‌از یک سال برای بارداری تلاش کنند. به همین دلیل، توصیه می‌شود زنان دارای اضافه‌وزن، وزن خود را کاهش دهند و زنان لاغر کمی وزن اضافه کنند تا شانس تخمک‌گذاری بهبود یابد (۳). از سوی دیگر، تبعیت از یک رژیم غذایی سالم سرشار از میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات و ماهی (مشابه رژیم مدیترانه‌ای)، به کیفیت اسپرم و تخمک کمک می‌کند (۴). پژوهش‌ها نشان دادند مردان و زنانی که از غذاهای سرشار از مواد مغذی سالم استفاده می‌کنند، نسبت به رژیم‌های سرشار از گوشت‌های فراوری‌شده، چربی‌های اشباع و شکر، باروری بهتری دارند (۳ و ۴). به‌طور خلاصه، حفظ وزن در محدوده طبیعی و انتخاب غذای سالم شانس بارداری را افزایش می‌دهد.

ورزش و فعالیت بدنی: انجام ورزش متوسط برای باروری مفید است، اما ورزش بسیار سنگین یا عدم تحرک می‌تواند مشکل‌ساز باشد. یک مطالعه بزرگ نشان داد زنانی که هر روز ورزش بسیار سنگین انجام دادند، ۳/۲ برابر بیش‌تر از زنان کم‌تحرک در معرض مشکلات باروری قرار داشتند. در مقابل، زنانی که به میزان متوسط (مثلاً ۳۰ تا۶۰ دقیقه در روز) ورزش کردند، خطر ناباروری‌شان کاهش یافت (۳). از این‌رو، توصیه می‌شود حین تلاش برای باردار شدن، ورزش منظم و متعادل داشته باشید، اما از فعالیت فوق‌العاده شدید بپرهیزید. از سوی دیگر، ورزش و فعالیت بدنی باید با حفظ وزن سالم همراه باشند، زیرا کاهش وزن ناگهانی یا انجام ورزش بسیار سنگین می‌توانند قاعدگی را متوقف کنند (آنچه CDC «توقف قاعدگی ناشی از استرس بدنی» می‌نامد) و شانس بارداری را کاهش دهند (۲).

سیگار کشیدن: سیگار یکی از مضرترین عادات برای باروری است. سموم موجود در سیگار موجب کاهش کیفیت اسپرم و تخمک و آسیب به DNA می‌شوند. یک متاآنالیز نشان داد زنان سیگاری نسبت به غیرسیگاری‌ها، ۱/۶ برابر خطر بیشتر برای ناباروری دارند و روند باردار شدن را بیش‌از یک سال طولانی می‌کنند (۳). خوشبختانه با ترک سیگار میزان باروری به مرور به سطح افراد غیرسیگاری بازمی‌گردد. CDC برای مردان نیز می‌گوید عادات ناسالم مانند «مصرف زیاد الکل، سیگار، استروییدهای آنابولیک و مواد مخدر» می‌توانند تعداد اسپرم را کاهش دهند (۲). به همین دلیل، همه منابع پزشکی توصیه می‌کنند پیش‌از اقدام به بارداری، مصرف سیگار را قطع کنید.

مصرف الکل و مواد مخدر دیگر: مصرف بیش‌از‌حد الکل می‌تواند شانس باردار شدن را کاهش دهد. برخی مطالعات نشان دادند زنانی که بیش‌از ۱۰ واحد الکل در هفته (معادل حدود ۱۰ لیوان نوشیدنی الکلی) مصرف می‌کنند، به‌طور معنی‌داری کمتر باردار می‌شوند. CDC تاکید می‌کند «مصرف زیاد الکل» از عوامل خطر ناباروری در زنان نیز به‌شمار می‌رود (۲). علاوه‌بر این، مواد مخدر غیرقانونی (مانند ماری‌جوانا، مواد محرک و داروهای تقویتی آنابولیک) نیز می‌توانند تعداد و کیفیت اسپرم و تخمک را کاهش دهند. بنابراین، توصیه می‌شود، حداقل در دوران تلاش برای بارداری، از مصرف الکل و مواد مخدر اجتناب بورزید.

استرس و سلامت روان: استرس مداوم و افسردگی ممکن است باروری را کاهش دهند. به گزارش CDC، استرس بسیار شدید (چه روحی و چه جسمی) که منجر به قطع قاعدگی شود، یکی از عوامل ناباروری است (۳). علاوه‌بر آن، مدیریت استرس، خواب کافی و حمایت روانی پیش‌از بارداری توصیه می‌شود تا چرخه‌های قاعدگی منظم بمانند. هرچند مطالعات دقیق در این زمینه کمتر انجام شده‌اند، اجماع پزشکی بر این است که زندگی آرام‌تر و متعادل‌تر به وقوع بارداری کمک می‌کند (۲ و ۵).

مکمل‌ها و ویتامین‌ها: پیش‌از بارداری، مصرف مکمل‌های مشخصی توصیه می‌شود. مهم‌ترین آن‌ها اسید فولیک است. CDC توصیه می‌کند روزانه ۴۰۰ میکروگرم اسید فولیک از یک ماه پیش‌از بارداری مصرف شود (برای پیشگیری از بروز مشکلات جنینی) (۲). برخی مطالعات نشان داده‌اند مصرف اسید فولیک و ویتامین B12 در زمان تلاش برای بارداری، به باروری کمک می‌کند. هم‌چنین برخی متخصصان تاکید دارند مصرف یک مولتی‌ویتامین پیش‌از بارداری، که شامل فولیک اسید و B12 باشد، مفید است. علاوه‌بر این، اسیدهای چرب امگا-۳ (مانند روغن ماهی) نیز می‌توانند در بهبود سلامت جنین و احتمال لقاح موثر باشند (۴). در هر حال، پیش‌از مصرف هر مکمل بهتر است با پزشک مشورت شود.

کافئین و نوشیدنی‌های کافئین‌دار: به نظر نمی‌رسد مصرف متعادل کافئین (مثلاً یک یا دو فنجان قهوه در روز) باروری را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد. بررسی‌ها نشان دادند نوشیدن قهوه یا چای به میزان متوسط، تأثیر منفی مشخصی بر شانس بارداری ندارد. البته مصرف بسیار زیاد کافئین معمولاً توصیه نمی‌شود، اما پژوهش‌ها تاثیر منفی بزرگی را از مصرف میزان متعادل کافئین نیافته‌اند. به‌طور کلی، تبعیت از سبک زندگی سالم، یعنی اعتدال در همه عادات، از جمله مصرف کافئین، مهم است (۴).

محیط زیست و مواد شیمیایی: برخورداری از محیط پاکیزه اهمیت دارد. CDC توصیه می‌کند از تماس با مواد شیمیایی مضر و آلودگی‌های محیطی (مانند برخی حشره‌کش‌ها، فلزات سنگین، سموم صنعتی و کودها) در منزل و محل کار پرهیز شود، زیرا این مواد می‌توانند به سیستم تولیدمثل مردان و زنان آسیب برسانند (۶). سازمان جهانی بهداشت نیز اشاره کرد قرارگیری در معرض آلاینده‌ها و سموم محیطی ممکن است تعداد و کیفیت گامت‌ها (تخمک و اسپرم) را کاهش دهد (۱). بنابراین، تا حد امکان از تماس مستقیم با مواد شیمیایی و محیط آلوده خودداری کنید.

ویزیت پیش‌از بارداری و مشاوره پزشکی: پیش‌از اقدام به بارداری حتماً با پزشک یا ماما مشورت کنید. CDC توصیه می‌کند پیش‌از بارداری در مورد سابقه سلامت، داروهای مصرفی و سبک زندگی خود با پزشک صحبت کنید تا نکات لازم گفته شوند. پزشک ممکن است با بررسی شرایط پزشکی و مشاوره، نکاتی را، مانند کنترل بیماری‌های مزمن (مثل دیابت)، اصلاح داروهای بالقوه مضر و مدیریت استرس، به شما گوشزد کند. بسیاری از پزشکان نیز بر اهمیت مراجعه یک ماه پیش‌از بارداری و مصرف به‌موقع فولیک اسید تاکید می‌کنند (۴ و ۶).

توصیه‌های کلی پزشکان: مرور کلی شواهد نشان می‌دهد اصلاح «بنیادی» سبک زندگی به افزایش باروری کمک می‌کند. پزشکان توصیه می‌کنند هر عاملی که تاثیر ثابت‌شده‌ای بر باروری دارد (مانند سیگار، الکل زیاد و وزن نامناسب) حتماً اصلاح شوند. مثلاً کاهش وزن در افراد چاق، باروری را بهبود می‌دهد و ترک سیگار و الکل ضروری است. برای مواردی که شواهد متناقض یا ضعیف است، (مثل مصرف کافئین یا نوع دقیق رژیم غذایی)، معمولاً تعادل پیشنهاد می‌شود (۳ و ۴). در مجموع، داشتن سبک زندگی سالم (رژیم متعادل، وزن مناسب، ورزش منظم، و پرهیز از مواجهه با عوامل مضر) شانس باروری را افزایش می‌دهد؛ اما همان‌طور که WHO و CDC تأکید می‌کنند، برخی عوامل دیگر نیز مثل سن و مشکلات پزشکی، دخیل هستند (۱ و ۳).

راستی‌آزمایی: وضعیت قرارگیری بدن مادر در اواخر بارداری در سلامت مادر و نوزاد موثر است.

نتیجه‌گیری

بررسی شواهد نشان می‌دهد ادعای «افزایش احتمال بارداری با اصلاح سبک زندگی» تا حد زیادی درست است. به‌عبارت دیگر، اقداماتی مانند حفظ وزن طبیعی، تغذیه متعادل، ورزش منظم، ترک سیگار و محدود کردن مصرف الکل، شانس بارداری را بهبود بخشیده و خطر ناباروری را کاهش می‌دهند. منابع معتبر و مقالات علمی همگی این توصیه‌ها را تائید می‌کنند. بااین‌حال، باید توجه داشت این تغییرات سبک زندگی لزوماً تضمین‌کننده بارداری نیست، زیرا عواملی مانند سن و مشکلات بیولوژیک خاص نیز بسیار مهم‌اند.

در نهایت می‌توان گفت، اصلاح سبک زندگی یک گام کلیدی و مثبت برای افزایش شانس بارداری است، ولی اگر پس از رعایت این نکات بارداری رخ نداد، لازم است افراد زیر نظر متخصص، بررسی‌های پزشکی بیشتری انجام دهند.

روش جست‌وجو

برای بررسی این موضوع، از کلیدواژه‌های مرتبط با باروری و سبک زندگی مانند lifestyle AND fertility؛ preconception care؛ lifestyle modification AND pregnancy؛ و معادل‌های آن‌ها در فارسی استفاده شد. این واژگان در بانک‌های اطلاعاتی معتبر و هم‌چنین در منابع رسمی سازمان‌های بین‌المللی، مانند WHO و CDC، جست‌وجو شدند. مطالعات مرور سیستماتیک، متاآنالیزها، گزارش‌های سازمانی و دستورالعمل‌های بالینی نیز مورد بررسی قرار گرفتند. در نهایت، برای تهیه این مطلب، از ترکیبی از شواهد علمی مرورشده و دستورالعمل‌های رسمی مراکز سلامت جهانی استفاده شد.

منابع

1. World Health Organization (WHO). (2020). Infertility: a tabulation of available data on prevalence of primary and secondary infertility. https://www.who.int
2. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2023). Infertility FAQs. https://www.cdc.gov/reproductivehealth/infertility/index.htm
3. Collins, G.G., Rossi, B.V. The impact of lifestyle modifications, diet, and vitamin supplementation on natural fertility. Fertil Res and Pract 1, 11 (2015). https://doi.org/10.1186/s40738-015-0003-4
4. Harvard Health Publishing: Fertility and diet: Is there a connection? [Available here: https://www.health.harvard.edu/blog/fertility-and-diet-is-there-a-connection-2018053113949#:~:text=,such%20as%20the%20Mediterranean%20diet].
5. Effects of lifestyle factors on fertility; Practical recommendation for modification – PMC [Available here: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8812443/#:~:text=Scientific%20evidence%20has%20suggested%20that,lifestyle%20factors%20inhibit%20fertility%20and].
6. Planning for pregnancy – CDC; [Available here: https://www.cdc.gov/pregnancy/about/index.html#:~:text=2,folic%20acid%20daily].