بیان مسئله
استفاده روتین از دهانشویه بهعنوان یک بخش از برنامه بهداشت دهان و دندان، یک موضوع مهم و مورد بحث در حوزه دندانپزشکی است. بسیاری از افراد برای حفظ سلامت دهان خود بهطور منظم از دهانشویه استفاده میکنند، اما سوالاتی در مورد ضرورت و تأثیرات بلندمدت این روش بهطور همیشگی مطرح است. در این مطالعه، قصد داریم به بررسی این مسئله بپردازیم که باید دهانشویه را بهعنوان بخشی از روتین روزانه بهداشت دهان در نظر گرفت یا خیر، و تاثیرات آن را بر سلامت دهان و دندان تحلیل کنیم.
یافتهها
استفاده از دهانشویهها برای حفظ بهداشت دهان و دندان بهطور کلی اثربخش بوده و مزیت آن بر کسی پوشیده نیست.
یک مطالعه مروری سیستماتیک به ارزیابی اثربخشی استفاده از دهانشویههای کلرهگزیدین (CHX) در کاهش پلاک، التهاب لثه و ایجاد لکه روی دندانها در بیماران مبتلا به ژنژیویت (التهاب لثه) پرداخت. نتایج نشان دادند که دهانشویههای CHX باعث کاهش معنادار در شاخص پلاک، شاخص لثه، خونریزی لثه و دیگر معیارهای التهاب لثه میشوند، بهطوریکه، میزان کاهش پلاک ۳۳ درصد و کاهش التهاب لثه ۲۶ درصد گزارش شد. بااینحال، استفاده از این دهانشویهها باعث افزایش معنادار در ایجاد لکه روی دندانها شد. این مطالعه تأکید میکند که استفاده از دهانشویههای کلرهگزیدین همراه با رعایت بهداشت دهان در مقایسه با دهانشویههای کنترل یا دارونما (placebo) بهطور قابل توجهی باعث کاهش پلاک و التهاب لثه شده، اما به افزایش ایجاد لکه روی دندانها نیز خواهد انجامید (۱).
بااینحال، باید توجه داشت که انتخاب نوع دهانشویه و مدت زمان استفاده از آن میتواند تأثیرات متفاوتی بر سلامت دهان و دندان داشته باشد.
یافتههای یک مطالعه جدید نشان دادند که برخی دهانشویهها ممکن است بیشتر مضر باشند تا مفید. این تحقیق که در ماه ژوئن ۲۰۲۴ در مجله Journal of Medical Microbiology منتشر شد، نشان داد که استفاده منظم از دهانشویههای حاوی الکل با افزایش غلظت باکتریهای دهانی بالقوه خطرناک مرتبط است. محققان در این مطالعه، ۵۹ مرد را که به مدت سه ماه از دهانشویه Listerine Cool Mint یا دارونما استفاده کردند، مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان دادند که پس از استفاده از دهانشویه لیسترین، شرکتکنندگان افزایش قابل توجهی را در میزان باکتریهای فرصتطلب دهانی داشتند. این باکتریها با برخی بیماریهای دهانی و سرطانها مرتبط هستند (۲).
دهانشویهها معمولاً حاوی الکل و دیگر عوامل ضدمیکروبی هستند که برای از بین بردن باکتریهای ایجادکننده بوی بد دهان طراحی شدهاند. هرچند، این مواد غیراختصاصی عمل کرده و میتوانند باکتریهای مفید را نیز از بین ببرند. این امر به ایجاد عدم تعادل در میکروبیوم دهان (مجموعهای از باکتریها، قارچها، ویروسها و تکیاختههای موجود در دهان) انجامیده و زمینه را برای رشد باکتریهای بیماریزا فراهم میکند.
طبق سند انجمن دندانپزشکی آمریکا، بهطور کلی، دو نوع دهانشویه وجود دارد: زیبایی (آرایشی) و درمانی. دهانشویههای زیبایی ممکن است بهطور موقت بوی بد دهان را کنترل کرده و طعم مطبوعی ایجاد کنند، اما هیچ کاربرد شیمیایی یا بیولوژیکی فراتر از این تاثیر موقتی ندارند. بهعنوان مثال، اگر محصولی قادر به از بین بردن باکتریهای مرتبط با بوی بد دهان نباشد، مزیت آن صرفاً زیبایی در نظر گرفته میشود. در مقابل، دهانشویههای درمانی حاوی ترکیبات فعالی هستند که برای کمک به کنترل یا کاهش مشکلاتی مانند بوی بد دهان، التهاب لثه، پلاک و پوسیدگی دندان طراحی شدهاند. ترکیبات فعال مورد استفاده در دهانشویههای درمانی شامل موارد زیر هستند:
- ستیل پیریدینیوم کلراید
- کلرهگزیدین
- روغنهای ضروری
- فلوراید
- پراکسید
ستیل پیریدینیوم کلراید ممکن است برای کاهش بوی بد دهان اضافه شود. هر دو ماده کلرهگزیدین و روغنهای ضروری میتوانند به کنترل پلاک و التهاب لثه کمک کنند. فلوراید عاملی ثابتشده برای پیشگیری از پوسیدگی دندان است. پراکسید نیز در چندین دهانشویه سفیدکننده دندان وجود دارد.
دهانشویههای درمانی بسته به نوع فرمولاسیون، هم بهصورت بدون نسخه و هم با نسخه پزشک در دسترس هستند. بهعنوان مثال، دهانشویههای حاوی روغنهای ضروری در فروشگاهها قابل خرید هستند، در حالی که در آمریکا دهانشویههای حاوی کلرهگزیدین را فقط با نسخه پزشک میتوان تهیه کرد (۳).
متخصصان معتقدند که استفاده از دهانشویهها بهطور عمومی و روزانه برای حفظ سلامت دهان ضروری نیستند. به گفته آنها، اگر میکروبیوم دهان به خوبی عمل کرده و مشکلی وجود نداشته باشد، نیازی به استفاده از دهانشویه نیست. میکروبیوم بهطور طبیعی از دهان در برابر عفونتها محافظت کرده و مزایای دیگری نیز دارد. بنابراین، بهجای استفاده از دهانشویههای حاوی الکل و مواد ضدمیکروبی که ممکن است باعث اختلال در تعادل میکروبیوم شوند، بهتر است از روشهای سادهتری مانند مسواکزدن منظم و استفاده از نخ دندان برای مراقبت از سلامت دهان بهره گرفت.
متخصصان تاکید میکنند که اگر فردی به هر دلیلی از دهانشویه استفاده میکند، باید این کار را بهصورت کوتاهمدت و محدود انجام دهد و از استفاده روزانه آن بپرهیزد. بهطور کلی، بهداشت دهان بیشتر وابسته به مسواکزدن و رعایت اصول بهداشتی است، نه استفاده از دهانشویههای مختلف، و بهتر است زمانی استفاده شود که پزشک تجویز کرده است.
توصیههای ADA به شرح زیر هستند:
- دهانشویههای تجویزی را طبق دستور پزشک استفاده کنید (یعنی دوز، فراوانی، مدت زمان نگهداشتن در دهان)؛ دو برابر کردن دوز تأثیر درمانی بیشتری ندارد.
- در مورد محصولات بدون نسخه، به دنبال دهانشویههایی باشید که گواهی معتبر بهداشت و سلامت را دارند. این گواهی حاکی از آن است که یک شرکت دادههایی را ارائه داده که نشان میدهد محصول برای هدفی که ادعا شده، بیخطر و مؤثر است.
- استفاده از دهانشویه جایگزین مسواکزدن و نخ دندان کشیدن نمیشود. آنها ممکن است فواید بیشتری را، از جمله کاهش خطر بوی بد دهان، پوسیدگی دندانها یا بیماری لثه، یا برای تسکین خشکی دهان یا درد ناشی از زخمهای دهانی، ارائه دهند.
راستیآزمایی: مسواکزدن بهتر است نیم ساعت پس از غذا خوردن انجام شود.
نتیجهگیری
دهانشویهها بهطور کلی جایگزین مناسبی برای مسواکزدن و استفاده از نخ دندان نیستند و باید بهعنوان یک درمان کمکی و در مواقع خاص استفاده شوند. در حالیکه دهانشویههای درمانی ممکن است تاثیرات مثبتی در کاهش مشکلاتی مانند بوی بد دهان و التهاب لثه داشته باشند، بهتر است از روشهای سادهتری مانند مسواکزدن منظم و استفاده از نخ دندان برای حفظ سلامت دهان استفاده شود. بنابراین، توصیه میشود که از دهانشویهها بهطور روزانه و بدون مشورت با دندانپزشک استفاده نشده و فقط در صورت لزوم و با دستور پزشک بهکار گرفته شوند.
روش جستوجو
برای بررسی این ادعا از کلیدواژههای Mouthwash و Frequency بههمراه عبارات مترادف آنها در پایگاه اطلاعاتی PubMed و کتابخانه کاکرین (Cochrane Library) استفاده شد. در نهایت، نتیجه دو مطالعه، توصیههای انجمن دندانپزشکی آمریکا، و اجماع نظر متخصصان بهکار گرفته شدند.
منابع
- Van Strydonck DA, Slot DE, Van der Velden U, Van der Weijden F. Effect of a chlorhexidine mouthrinse on plaque, gingival inflammation and staining in gingivitis patients: a systematic review. J Clin Periodontol. 2012;39(11):1042-55.
- Laumen J, Van Dijck C, Manoharan-Basil S, de Block T, Abdellati S, Xavier B, et al. The effect of daily usage of Listerine Cool Mint mouthwash on the oropharyngeal microbiome: a substudy of the PReGo trial. Journal of medical microbiology. 2024;73(6):001830.
- ADA. Mouthrinse (Mouthwash) 2021 [Available from: https://www.ada.org/resources/ada-library/oral-health-topics/mouthrinse-mouthwash.
دیدگاهتان را بنویسید