برای استفاده از مطالعات بالینی مراقب سوگیری یادآوری باشیم

سوگیری یادآوری چگونه میتواند نتایج مطالعات پزشکی را منحرف کند؟

ما در اینجا میخواهیم به سوگیری یادآوری اشاره کنیم

در ادامه‌ بررسی انواع سوگیری در مطالعات علوم پزشکی، به معرفی نوع دیگری از سوگیری می‌پردازیم که می‌تواند بر نتایج تحقیقات تأثیرگذار باشد.

سوگیری یادآوری یکی از چالش‌های مهم در تحقیقات پزشکی است که می‌تواند نتایج مطالعات را تحت تأثیر قرار دهد. این نوع سوگیری زمانی رخ می‌دهد که شرکت‌کنندگان در یک مطالعه، اطلاعات گذشته را به‌طور دقیق به یاد نمی‌آورند یا به شکلی متفاوت از واقعیت گزارش می‌کنند.

در مطالعات پزشکی، محققان اغلب از شرکت‌کنندگان می‌خواهند تا اطلاعاتی درباره رویدادها یا عادت‌های گذشته خود ارائه دهند. برای مثال، ممکن است از بیماران خواسته شود تا در مورد رژیم غذایی، مصرف دارو یا قرار گرفتن در معرض عوامل خطر خاص در گذشته اطلاعاتی بدهند. اما حافظه انسان کامل نیست و ممکن است افراد برخی جزئیات را فراموش کنند یا به اشتباه به یاد آورند.

سوگیری یادآوری می‌تواند به دو شکل اصلی رخ دهد: یادآوری بیش از حد و کم‌یادآوری.

در یادآوری بیش از حد، افراد رویدادها یا مواجهه‌ها را بیشتر از آنچه در واقعیت بوده گزارش می‌کنند. در مقابل، کم‌یادآوری زمانی است که افراد کمتر از واقعیت گزارش می‌دهند.

برای مثال افراد ممکن است میزان یا شدت مواجهه با یک عامل خطر را بیشتر یا کمتر از آنچه در واقعیت رخ داده، گزارش کنند. این مسئله می‌تواند به‌ویژه در مطالعات مورد-شاهدی که به بررسی عوامل خطر بیماری‌ها می‌پردازند، مشکل‌ساز باشد.

عوامل مختلفی می‌توانند بر دقت یادآوری تأثیر بگذارند. زمان سپری شده از رویداد، اهمیت شخصی رویداد برای فرد، و وضعیت سلامت کنونی شرکت‌کننده از جمله این عوامل هستند.

برای مثال، افرادی که به یک بیماری خاص مبتلا شده‌اند، ممکن است با دقت بیشتری به دنبال یافتن علل احتمالی در گذشته خود باشند و در نتیجه، مواجهه‌های گذشته را بیشتر به یاد آورند.

محققان برای کاهش اثر سوگیری یادآوری، روش‌های مختلفی را به کار می‌گیرند. استفاده از پرسشنامه‌های استاندارد، محدود کردن دوره زمانی مورد پرسش، و تأیید اطلاعات از منابع مستقل (مانند پرونده‌های پزشکی) از جمله این روش‌ها هستند.

همچنین، طراحی مطالعات آینده‌نگر که اطلاعات را در زمان واقعی جمع‌آوری می‌کنند، می‌تواند به حذف یا کاهش قابل توجه سوگیری یادآوری کمک کند. در آخر برای شما یک مثال از این نوع سوگیری آورده‌ایم:

در یک مطالعه مورد-شاهدی، از زنانی که به ترومبوآمبولی وریدی (لخته در رگ‌های خونی) مبتلا شده بودند (گروه مورد) و زنانی که این بیماری را نداشتند (گروه شاهد) درباره مصرف قرص‌های ضدبارداری در گذشته سؤال شد. زنان مبتلا به ترومبوآمبولی، به دلیل جستجوی علت بیماری خود، احتمالاً با دقت بیشتری مصرف این قرص‌ها را به یاد می‌آوردند. در مقابل، زنان سالم ممکن بود مصرف این قرص‌ها را کمتر به خاطر بیاورند یا گزارش کنند.

این تفاوت در دقت یادآوری می‌تواند منجر به برآورد بیش از حد ارتباط بین مصرف قرص‌های ضدبارداری و خطر ترومبوآمبولی وریدی شود، زیرا گروه مورد (بیماران) با احتمال بیشتری مصرف قرص‌ها را گزارش می‌کنند.

نتیجه گیری: گاهی ممکن است یک پژوهش بخاطر روش شناسی نادرست به این مشکل گرفتار شود و نتایج مطالعه قابل اتکا نباشد. در نتیجه استناد به مطالعات بدون ارزیابی نقادانه متخصصین تحقیقات بالینی باید با احتیاط انجام شود. یکی از این ارزیابی ها وجود این سوگیری در مطالعه است که باید بدان توجه ویژه کرد.

منابع:

1. Coughlin SS. Recall bias in epidemiologic studies. J Clin Epidemiol. 1990;43(1):87-91.
2. Hassan E. Recall Bias can be a Threat to Retrospective and Prospective Research Designs. Internet J Epidemiol. 2005;3(2):4.
3. Gordis Epidemiology – ۶^th October 19, 2018 – David D Celentano, Moyses Szklo
4. Sedgwick P. Recall bias in epidemiological studies. BMJ. 2012;344:e3519.a