معرفی یک ابزار مرور کاکرین

سوگیری در مطالعات علوم پزشکی به چه معنا است؟

سوگیری در مطالعات علوم پزشکی به معنای انحراف نتایج یا استنتاج‌ها از حقیقت است. این انحراف می‌تواند در هر مرحله از تحقیق، از طراحی اولیه گرفته تا تحلیل نهایی داده‌ها، رخ دهد. سوگیری می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، مانند روش‌های نامناسب نمونه‌گیری، جمع‌آوری ناقص داده‌ها، یا تفسیر نادرست نتایج. شناخت این مفهوم برای درک صحیح نتایج تحقیقات پزشکی ضروری است.

انواع مختلفی از سوگیری در مطالعات پزشکی وجود دارد که هر کدام می‌تواند به شیوه‌ای خاص بر نتایج تأثیر بگذارد. برای مثال:

• سوگیری انتخاب نوعی سوگیری که در آن نمونه‌های مورد مطالعه، نماینده واقعی جامعه هدف نباشد، مثلاً اگر فقط افراد داوطلب در مطالعه شرکت کنند آن‌وقت این افراد کسانی هستند که به‌طور کلی به سلامتی خود بیش‌تر اهمیت می‌دهند و صرف نظر از مداخله یا مواجهه‌ای که مورد بررسی است از سلامتی بهتری برخوردار خواهند بود.
• یا سوگیری در اطلاعات که می‌تواند ناشی از جمع‌آوری نادرست یا ناقص داده‌ها باشد، مانند زمانی که ابزارهای اندازه‌گیری دقیق نیستند. برای مثال ترازوی خرابی که وزن افراد مورد مطالعه‌ را ۱۰۰ گرم کم‌تر اندازه می‌گیرد.
• سوگیری انتشار نتایج علمی زمانی اتفاق می‌افتد که محققان تنها نتایج مثبت یا مورد علاقه خود را منتشر کنند و از گزارش نتایج منفی خودداری کنند.

سوگیری می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر نتایج مطالعات داشته باشد. ممکن است باعث شود نتایج مطالعه بیش از حد مثبت یا منفی به نظر برسند، که این امر می‌تواند تصمیم‌گیری‌های بالینی را تحت تأثیر قرار دهد. برای مثال، اگر یک مطالعه به دلیل سوگیری، اثربخشی یک دارو را بیش از حد واقعی نشان دهد، ممکن است منجر به تجویز نابجای آن دارو شود. از سوی دیگر، اگر سوگیری باعث کم‌اهمیت جلوه دادن عوارض جانبی یک درمان شود، ممکن است سلامت بیماران را به خطر بیندازد.

شناسایی و کاهش سوگیری در مطالعات پزشکی بسیار مهم است. محققان باید در تمام مراحل تحقیق، از طراحی اولیه تا انتشار نتایج، به دنبال منابع احتمالی سوگیری باشند و برای کاهش آن‌ها تلاش کنند. این امر نه تنها به بهبود کیفیت تحقیقات کمک می‌کند، بلکه اعتماد جامعه علمی و عموم مردم به نتایج تحقیقات پزشکی را نیز افزایش می‌دهد.

روش‌های مختلفی برای کاهش سوگیری در مطالعات پزشکی وجود دارد. طراحی دقیق مطالعه، یکی از مهم‌ترین گام‌ها در این زمینه است. تصادفی‌سازی نمونه‌ها می‌تواند باعث شود که شرکت‌کنندگان مطالعه از همه قشر و سنی باشند. کورسازی، که در آن شرکت‌کنندگان یا محققان از گروه‌بندی مطالعه بی‌اطلاع هستند، به نحوی که اگر مطلع باشند بر ذهنیت آنان تاثیر می‌‌گذارد و ممکن است در روند تحقیقات انحرافاتی از حقایق ایجاد کند. علاوه بر این، ثبت پیش از شروع مطالعه و گزارش تمام نتایج، چه مثبت و چه منفی، می‌تواند سوگیری انتشار نتایج علمی را کاهش دهد.

یکی از ابزارهای مهم برای ارزیابی خطر سوگیری در کارآزمایی‌های بالینی، فرم ارزیابی خطر سوگیری کاکرین است. این ابزار توسط گروه همکاری کاکرین طراحی شده و شامل پنج حوزه اصلی برای ارزیابی سوگیری است: سوگیری ناشی از فرآیند تصادفی سازی، سوگیری به دلیل انحراف از مداخلات مورد نظر، سوگیری به دلیل از دست دادن داده‌ها، سوگیری در اندازه گیری پیامد، سوگیری در انتخاب نتیجه گزارش شده. این ابزار به محققان و خوانندگان مطالعات کمک می‌کند تا به طور سیستماتیک احتمال وجود سوگیری در یک مطالعه را ارزیابی کنند.

آگاهی از مفهوم سوگیری و روش‌های ارزیابی آن به محققان، پزشکان و حتی عموم مردم کمک می‌کند تا با دیدی انتقادی به نتایج مطالعات پزشکی نگاه کنند. این نگاه انتقادی به معنای رد کردن تمام نتایج نیست، بلکه به معنای ارزیابی دقیق‌تر شواهد و در نظر گرفتن محدودیت‌های احتمالی مطالعات است. برای محققان، این آگاهی می‌تواند منجر به طراحی بهتر مطالعات و گزارش‌دهی شفاف‌تر نتایج شود. برای پزشکان، این امر به تصمیم‌گیری بهتر در مورد درمان‌ها بر اساس شواهد موجود کمک می‌کند. برای عموم مردم نیز، درک مفهوم سوگیری می‌تواند به تفسیر بهتر اخبار مربوط به تحقیقات پزشکی کمک کند.

منابع:

1. Pannucci CJ, Wilkins EG. Identifying and avoiding bias in research. Plast Reconstr Surg. 2010;126(2):619-625.
2. Sterne JAC, et al. RoB 2: a revised tool for assessing risk of bias in randomised trials. BMJ. 2019;366:l4898.
3. Higgins JPT, et al. Cochrane Handbook for Systematic Reviews of Interventions. 2nd Edition. Chichester (UK): John Wiley & Sons, 2019.