مهمترین شگردهای افراد علم ستیز و طرف‌داران شبه‌علم در تولید محتوای بدون شواهد چیست؟

مغالطه های منطقی و شگردهای آن برای بیان ادعا یعنی چه؟

در پست‌های قبل درباره بعضی از روش‌هایی که افراد علم ستیز و طرف داران شبه علم اغلب برای اثبات ادعاهای نادرست خود از آن استفاده می‌کنند را معرفی کردیم. یکی دیگر از ابزارهای چنین افرادی مغالطه است.

مغالطه در لغت به معنای به اشتباه انداختن دیگران است. به زبان ساده‌تر مغالطه استدلالی است که در ظاهر درست به نظر می‌رسد؛ ولی در واقع غلط است (۱). افراد علم ستیز و ططرف‌داران شبه علم از مغالطه‌های منطقی مختلف استفاده می‌کنند تا به ادعاهای خود (علیرغم فقدان شواهد علمی محکم) حال و هوای معتبر بودن ببخشند. در این پست از فکت نامه سلامت برخی از رایج‌ترین این مغالطه‌ها را مرور می‌کنیم:

مغالطه حمله به شخصیت: به جای پرداختن به شایستگی‌های علمی یک استدلال، طرفداران ضد علم به شخصیت، انگیزه‌ها یا اعتبار فردی که یک ادعا را مطرح می‌کند حمله می‌کنند (۲).

به عنوان مثال، رد نظرات یک پزشک در مورد ایمنی واکسن با ادعای اینکه آنها توسط شرکت‌های داروسازی “خرید شده‌اند”.

مغالطه توسل به حکایت: تکیه بر داستان‌ها، تجربیات و شواهد شخصی برای ارائه یک ادعای کلی، به جای مطالعات علمی دقیق (۳).

به عنوان مثال، استناد به یک مورد از فردی که ادعا می‌کند با استفاده از داروی خاص یک بیماری خود را درمان کرده است، به عنوان دلیلی بر اثربخشی آن دارو.

توسل به دیرباوری: این نوع از مغالطه زمانی اتفاق می‌افتد که فردی به این نتیجه می‌رسد که چون درک یا باور کردن چیزی برای او شخصاً مشکل است، آن ادعا لزوماً نادرست است (۴).

به عنوان مثال، چون یک نفر نمی‌تواند باور کند که دانشمندان توانسته‌اند در مدت زمان کمی برای یک بیماری خاص واکسن اثر بخش و ایمن بسازند پس آن واکسن یا اثر بخش و ایمن نیست.

علت جعلی: این مغالطه زمانی رخ می دهد که شخصی فرض می‌کند که به دلیل اینکه یک رویداد به دنبال رویداد دیگری می‌آید، لزوماً اولین رویداد باید باعث رویداد دوم شده باشد (۵).

به عنوان مثال، شخصی ممکن است ادعا کند که چون شروع به مصرف یک مکمل گیاهی کرده و سپس احساس بهتری کرده است، مکمل باید باعث بهبود او شده باشد (۵). در حالی که ممکن است این احساس بهبودی ناشی از پدیده‌ای به نام اثر دارو نما باشد یا بهبودی به طور طبیعی و در طول زمان اتفاق افتاد باشد نه به دنبال دارو.

مغالطه پهلوان پنبه: این مغالطه زمانی رخ می‌دهد که کسی استدلال فرد مخالف را به اشتباه بیان می‌کند تا حمله به آن را آسان‌تر کند (۶).

به عنوان مثال، یک منتقد ممکن است ادعا کند که حامیان واکسیناسیون استدلال می‌کنند که واکسن‌ها ۱۰۰٪ مؤثر و کاملاً بدون خطر هستند، که یک تعبیر نادرست است. در واقع، طرفداران واکسن اذعان می‌کنند که هیچ مداخله پزشکی بدون خطر نیست، اما آنها استدلال می‌کنند که مزایای واکسیناسیون بسیار بیشتر از خطرات است.

مغالطه شیب لغزنده: زمانی اتفاق می‌افتد که فردی ادعا می‌کند که یک رویداد کوچک و ظاهراً بی‌اهمیت منجر به اتفاق بزرگ‌تر و مهم‌تری در یک روند زنجیره‌ای می‌شود و آن رویداد زمینه‌ای برای یک رویداد بزرگ‌تر خواهد بود و همه این اتفاقات باعث یک بسیار بزرگ و تکان دهنده می‌شود. اما واقعیت این است که در آن زنجیره احتمالی ارتباط بین هر اتفاق با اتفاق بعدی به مرور سست‌تر و غیرمحتمل‌تر می‌شود.

مثال: اگر اجازه دهیم خدمات پزشکی از راه دور (تله مدیسین) بیشتر شود، به زودی پزشکان به طور کامل از مراجعه حضوری بیماران خودداری خواهند کرد. این منجر به کاهش کیفیت مراقبت‌های بهداشتی می‌شود، زیرا پزشکان نمی‌توانند معاینات فیزیکی کاملی را انجام دهند و در نهایت با یک سیستم مراقبت بهداشتی کاملاً ناکارآمد مواجه خواهیم شد.

منابع:

۱. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35373541/

2. https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B3%D9%84_%D8%A8%D9%87_%D8%B4%D8%AE%D8%B5

3. https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B3%D9%84_%D8%A8%D9%87_%D9%86%D8%AA%DB%8C%D8%AC%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7

4. https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B3%D9%84_%D8%A8%D9%87_%D9%86%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C

5. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/9781119165811.ch79

6. https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%BA%D8%A7%D9%84%D8%B7%D9%87_%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%BE%D9%86%D8%A8%D9%87

7. https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%A8_%D9%84%D8%BA%D8%B2%D9%86%D8%AF%D9%87