نتیجه بررسی: نادرست

راستی‌آزمایی: مصرف اسپیرولینا کاملاً بی‌خطر است و باعث لاغری و بهبود وضعیت سلامت می‌شود.

بیان مسئله

اخیراً ادعا شده است که مصرف «اسپیرولینا» – نوعی جلبک ریزآبی (سیانوباکتر) – کاملاً بی‌خطر است و می‌تواند به‌طور معجزه‌آسایی باعث لاغری و بهبود وضعیت سلامت بدن شود. در این مطلب، با استناد به پژوهش‌های علمی و منابع معتبر جهانی، به بررسی این ادعا می‌پردازیم تا مشخص شود واقعاً چنین منافع قطعی برای اسپیرولینا وجود دارد یا خیر.

یافته‌ها

ترکیب غذایی و ویژگی‌های اسپیرولینا

اسپیرولینا ترکیبی غنی از مواد مغذی دارد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این جلبک عمدتاً شامل پروتئین‌ (معادل حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد وزن خشک)، کربوهیدرات، چربی و ویتامین‌ها و مواد معدنی متنوعی است (۱). به همین دلیل، به آن «سوپرغذا» یا «غذای آینده» نیز گفته می‌شود. علاوه‌بر این، اسپیرولینا حاوی رنگدانه‌های آنتی‌اکسیدانی (مانند فیکوسیانین) است که می‌تواند به مبارزه با رادیکال‌های آزاد در بدن کمک کند (۱). ترکیب بالای پروتئین و آنتی‌اکسیدان اسپیرولینا دلیل اصلی معرفی آن به‌عنوان مکمل تغذیه‌ای محبوب است.

شواهد علمی درباره تاثیر اسپیرولینا بر کاهش وزن

برخی مطالعات سیستماتیک و متاآنالیز به بررسی تاثیر اسپیرولینا بر وزن بدن پرداخته‌اند. به‌عنوان مثال، یک متاآنالیز روی پنج مطالعه بالینی نشان داد مصرف اسپیرولینا به‌طور متوسط حدود ۱.۵ کیلوگرم را از وزن بدن کم می‌کند. این کاهش وزن به نظر بیشتر در افراد چاق دیده شد (حدود ۲.۱ کیلوگرم) تا افراد فقط دارای اضافه‌وزن خفیف (۳). با این حال، اثر کلی اسپیرولینا بر وزن معمولاً اندک است و لزوماً معادل رژیم غذایی یا ورزش نیست. برخی مطالعات مروری نیز تأکید کرده‌اند که در‌حالی‌‌که اسپیرولینا ممکن است وزن بدن را اندکی کاهش دهد، نتایج به‌دست‌آمده در مطالعات مختلف با هم تفاوت دارند و هنوز به انجام تحقیقات بیشتری نیاز است (۴).

تأثیرات دیگر بر شاخص‌های سلامت

پژوهش‌ها برخی اثرات مثبت اسپیرولینا را بر شاخص‌های سلامت متابولیک، علاوه بر وزن، نشان داده‌اند. برای مثال، بررسی‌های مروری اخیر گزارش کرده‌اند که مصرف اسپیرولینا می‌تواند به کاهش کلسترول کل، تری‌گلیسرید و LDL (کلسترول بد) و افزایش HDL (کلسترول خوب) کمک کند (۴). هم‌چنین در این مطالعات دیده شد که فشار خون دیاستولیک اندکی کاهش می‌یابد و اثر ترکیب اسپیرولینا با ورزش در بهبود این پارامترها تقویت می‌شود (۴). پژوهش‌هایی با نمونه‌های بالینی کوچک نیز کاهش معنی‌دار LDL و تری‌گلیسرید و افزایش HDL را گزارش کرده‌اند (۱). با این حال، برخی شاخص‌ها مانند قند خون ناشتا یا ترکیب بدن (درصد چربی بدن) تغییر قابل‌توجهی را نشان ندادند (۴). به‌طور خلاصه، شواهد حاکی از آن است که اسپیرولینا ممکن است اثرات سودمندی بر چربی خون و فشار خون داشته باشد، این تأثیرات معمولاً در حد متوسط بوده و نیاز به تائید بیشتر دارند.

بی‌خطر بودن کلی مصرف اسپیرولینا

در حالت عادی، مصرف اسپیرولینا بی‌خطر محسوب می‌شود. مطالعات سم‌شناسی متعدد، بی‌خطر بودن اسپیرولینا را تائید کرده و حتی سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) آن را به‌عنوان «مواد غذایی شناخته‌شده به‌عنوان بی‌خطر (GRAS)» معرفی کرده است (۶). هم‌چنین طی بیش‌از ده سال گذشته، مصرف جلبک‌های ریزآبی مانند اسپیرولینا به‌عنوان مکمل تغذیه‌ای بدون عوارض جانبی قابل‌توجهی گزارش شده است (۱). این نتایج نشان می‌دهند در شرایط استاندارد، مصرف اسپیرولینا برای اغلب افراد سالم مشکل جدی به همراه ندارد.

مخاطرات احتمالی و آلودگی‌ها

با وجود این بی‌خطری کلی، برخی خطرات ناشی از آلودگی محصول وجود دارد. به‌عنوان مثال، سیانوباکتری‌های سمّی (مانند گونه‌های Microcystis) ممکن است همراه با اسپیرولینا رشد کنند و سموم خطرناکی را به‌نام میکروکیستین تولید کنند. میکروکیستین می‌تواند منجر به آسیب شدید کبد و کلیه و حتی بروز سرطان در حیوانات آزمایشگاهی شود (۶). هم‌چنین برخی مطالعات، آلودگی مکمل‌های اسپیرولینا را به فلزات سنگین و سموم نشان داده‌اند (۲). از آنجاکه مکمل‌های غذایی معمولاً توسط FDA کنترل نمی‌شوند (۲، ۵)، کیفیت محصول به روش تولید آن وابسته است. از این‌رو، کارشناسان تأکید می‌کنند همواره اسپیرولینا را از منابع مطمئن تهیه کرده و به نشان کیفیت محصول توجه شود (۲).

هشدارهای ویژه برای گروه‌های خاص

برخی افراد باید با احتیاط بیشتری به استفاده از اسپیرولینا بپردازند. مثلا، در افراد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی احتمال دارد علائم پس‌از آن مصرف بدتر شود و کسانی که مشکل انعقاد خون دارند نیز باید مراقب باشند (۵). هم‌چنین اسپیرولینا حاوی اسیدآمینه فنیل‌آلانین است، بنابراین افراد مبتلا به بیماری نادر فنیل‌کتونوری (PKU) باید از مصرف آن خودداری کنند (۵). به زنان باردار، سالمندان، کودکان و افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف توصیه شده پیش‌از شروع مصرف هرگونه مکمل اسپیرولینا با پزشک مشورت کنند (۲).

دوز مصرف و راهنمایی‌های کیفی

طبق یافته‌های منابع علمی، مصرف روزانه حدود ۳ تا ۱۰ گرم اسپیرولینا برای بزرگسالان بی‌خطر در نظر گرفته می‌شود (۲). برخی مطالعات مروری سال ۲۰۲۲ نیز سقف مصرف ۳۰ گرم در روز را یک حد بالای مجاز گزارش کرده‌اند (۲). به‌طور کلی، پیشنهاد می‌شود دوز مصرفی روی بسته را رعایت کرده و از افزایش خودسرانه دوز خودداری شود. مصرف بیش‌از‌حد می‌تواند احتمال مواجهه با سطوح بالاتر آلاینده‌ها را افزایش دهد (۲). در نهایت، همیشه توصیه می‌شود مکمل‌ها را از منابع معتبر تهیه کرده و در صورت بروز علائم غیرعادی، مصرف را متوقف و با پزشک مشورت شود.

در مجموع، شواهد نشان می‌دهد اسپیرولینا می‌تواند به‌عنوان یک مکمل غذایی مغذی مفید باشد و برخی مطالعات کاهش متوسط وزن و بهبود پارامترهایی را مثل لیپیدها و فشار خون گزارش کرده‌اند، اما این اثرات معمولاً متوسط و در حد پائین بوده و اسپیرولینا نباید به‌عنوان درمان اصلی چاقی یا مشکلات متابولیک تلقی شود. برعکس، برخی مراجع علمی تأکید می‌کنند نتایج متناقض بوده و برای اثبات اثرات طولانی‌مدت آن نیاز به پژوهش‌های بیشتر است (۴). هم‌چنین، ادعاهایی مانند «کاملاً بی‌خطر بودن» اسپیرولینا صحت ندارند، زیرا خطر آلایندگی محصولات و عوارض ناشی از شرایط خاص افراد (مانند ابتلا به PKU یا اختلال خودایمنی) وجود دارد.

راستی‌آزمایی: افراد چاق بیشتر از افراد لاغر ممکن است دچار سکته مغزی و قلبی شوند

نتیجه‌گیری

ادعای «مصرف اسپیرولینا کاملاً بی‌خطر است و باعث لاغری و پیامدهای مثبت سلامت می‌شود» مبالغه‌آمیز و نادرست است. تحقیقات علمی نشان می‌دهند اسپیرولینا حاوی پروتئین و آنتی‌اکسیدان‌های مفید بوده و می‌تواند تاحدی به بهبود شاخص‌های سلامت کمک کند، اما مصرف آن معجزه‌آسا نیست، و نمی‌توان از آن توقع کاهش وزن چشمگیر یا رفع همه مشکلات سلامت را داشت. ضمن اینکه در صورت غفلت از کیفیت محصول یا در افراد با شرایط خاص، خطراتی (مثلاً آلاینده‌های سمّی یا تشدید بیماری زمینه‌ای) وجود دارد. در نهایت، نتیجه آن است که اسپیرولینا ممکن است به‌عنوان یک مکمل غذایی نسبتاً بی‌خطر و مفید محسوب شود، اما هیچ‌گاه «کاملاً بی‌خطر و لاغرکننده» مطلق نیست و استفاده از آن باید با احتیاط و آگاهی صورت گیرد.

منابع

• Renuka, E. et al., Spirulina in Clinical Practice: Evidence-Based Human Applications, Food Sci Nutr. (2011) pmc.ncbi.nlm.nih.gov.
• Burgess, L., What are the benefits of spirulina?, Medical News Today (15 Jan 2025) com.
• Moradi, S. et al., Effects of Spirulina supplementation on obesity: A systematic review and meta-analysis, Complement Ther Med (2019) ncbi.nlm.nih.gov.
• Zhou, S. et al., Effects of spirulina supplementation on cardiometabolic health in overweight and obese adults: a systematic review and meta-analysis, Front. Nutr. (2025) org.
• Harvard Health Publishing, By the way, doctor: Is spirulina good for you? (21 June 2021) harvard.edu.
• S. FDA, Blue-Green Algae Products and Microcystins, fda.gov.