نتیجه بررسی: درست

راستی‌آزمایی: ورزش کردن بر کیفیت اسپرم تاثیر دارد.

بیان مسئله

فعالیت بدنی و ورزش، یکی از عواملی است که می‌تواند بر باروری مردان اثر بگذارد. طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت (WHO)، در صورتی‌که پس از یک سال رابطه جنسی بدون پیشگیری، بارداری حاصل نشود، زوجین، نابارور محسوب می‌شوند و حدود نیمی از این موارد به عامل مردانه مربوط است. فاکتورهای متعددی بر باروری مردانه تأثیر دارند؛ به‌عنوان مثال تغذیه، وزن بدن بالا، استعمال سیگار و مصرف الکل و هم‌چنین کم‌تحرکی از جمله مواردی هستند که می‌توانند به ناباروری کمک کنند. در ادامه، یافته‌های علمی درباره تأثیر ورزش بر کیفیت اسپرم (یعنی تعداد، حرکت و شکل اسپرم) بررسی شده‌اند.

یافته‌ها

فعالیت بدنی و تحرک اسپرم: مطالعات نشان داده‌اند مردان فعال‌تر و ورزش‌کرده نسبت به مردان کم‌تحرک، درصد بالاتری اسپرم متحرک و سالم دارند (۱). به عبارتی، انجام ورزش با شدت متوسط باعث بهبود توانایی اسپرم در حرکت و احتمال باروری می‌شود. در یک بررسی مشخص شد مردانی که مرتب ورزش می‌کنند نسبت به مردان کم‌تحرک، اسپرم‌هایی با تحرک و سلامت‌مندی بیشتری دارند (۱).

ورزش متوسط و کاهش التهاب: انجام ورزش منظم به افزایش جریان خون در بیضه‌ها کمک کرده و فرایندهای التهابی مرتبط با افزایش سن و آسیب DNA را در اسپرم کاهش می‌دهد (۱). بهبود گردش خون و تقویت مکانیزم‌های ضداکسیدانی در اثر انجام ورزش با شدت متوسط باعث می‌شود سلول‌های اسپرم کمتر در معرض آسیب اکسیداتیو قرار گیرند (۱، ۵).

ورزش بسیار شدید ممکن است مضر باشد: برخلاف انجام ورزش با شدت پائین، فعالیت‌های ورزشی بسیار سنگین (مانند دوی ماراتن یا تمرینات استقامتی زیاد) می‌توانند کیفیت اسپرم را کاهش دهند. پژوهش‌ها نشان دادند تمرینات با شدت بالا ممکن است به علت افزایش دمای بیضه‌ها و استرس اکسیداتیو بیشتر، منجر به کاهش تعداد و حرکت اسپرم شوند (۱، ۲). به بیان دیگر، ورزش طولانی و بدون استراحت کافی می‌تواند محور هورمونی مردان را مختل کرده و کیفیت اسپرم را تضعیف کند.

رابطه ورزش و کیفیت اسپرم شکل U معکوس دارد: بررسی‌ها نشان داده‌اند رابطه بین میزان ورزش و کیفیت اسپرم شبیه یک منحنی U وارونه است (۳). یعنی در سطح متوسط از ورزش، کیفیت اسپرم به بالاترین حد می‌رسد و در ورزش با شدت بسیار پائین یا بسیار بالا، کیفیت اسپرم کاهش می‌یابد. به‌عبارت دیگر، هم ورزش نکردن و هم ورزش افراطی می‌تواند برای اسپرم مضر باشد، اما ورزش متوسط اثرات مفید دارد.

تأثیر مثبت ورزش در افراد دارای اضافه‌وزن:‌ در مردان دارای اضافه‌وزن یا مبتلا به شرایط متابولیک مانند دیابت، ورزش منظم باعث بهبود حساسیت به انسولین و کاهش التهاب شده و از این طریق کیفیت اسپرم را بهتر می‌کند (۴). بهبود وضعیت متابولیکی در اثر ورزش موجب افزایش دفاع‌های آنتی‌اکسیدانی بیضه شده و روند اسپرم‌زایی را تقویت می‌کند، که در نهایت به افزایش تعداد و سلامت اسپرم منجر می‌شود (۴).

تأثیر ورزش بر هورمون‌های جنسی: ورزش متوسط به تعادل محور هورمون‌های جنسی (هیپوتالاموس-هیپوفیز-گناد) کمک می‌کند و سطح تستوسترون را در حد طبیعی نگه می‌دارد. ولی ورزش شدید و طولانی‌مدت می‌تواند این محور را سرکوب کرده و تولید تستوسترون و هورمون‌های جنسی دیگر را کاهش دهد که خود باعث کاهش اسپرم می‌شود (۵).

خون‌رسانی بهتر به اندام‌های تناسلی: انجام منظم ورزش، سلامت قلب و عروق را افزایش می‌دهد، بنابراین خون‌رسانی به بیضه‌ها و عملکرد جنسی را بهبود می‌بخشد. گردش خون مناسب، برای تغذیه و اکسیژن‌رسانی به اندام‌های تولید مثلی حیاتی است. در مقابل، ورزش بسیار شدید ممکن است مشکلات قلبی را تشدید کرده و اثر غیرمستقیم منفی بر باروری داشته باشد (۵).

اثر گرما و استرس اکسیداتیو: انجام ورزش‌های طاقت‌فرسا (مانند دوچرخه‌سواری طولانی‌مدت، استفاده از سونا یا لباس‌های تنگ) می‌تواند دمای بیضه‌ها را افزایش دهد و تولید رادیکال‌های آزاد را بالا ببرد. افزایش دمای بیضه‌ها و استرس اکسیداتیو شدید، مانند اثر پیری سریع، موجب کاهش تولید اسپرم و صدمه دیدن سلول‌های اسپرم می‌شود (۵).

استفاده از استروئیدهای آنابولیک: میان ورزش‌کاران و بدن‌سازان، مصرف داروهای استروئیدی باعث کاهش چشمگیر تولید اسپرم می‌شود. این داروها با افزایش مصنوعی تستوسترون مغایرت دارند و ممکن است به‌صورت طولانی‌مدت محور هورمونی را مختل کرده و کیفیت اسپرم را کاهش دهند.

جمع‌بندی پژوهش‌ها: نتایج کلی تحقیقات حاکی از آن است که، انجام ورزش منظم و با شدت متوسط به بهبود کیفیت اسپرم کمک می‌کند، اما ورزش افراطی می‌تواند مضر باشد. به عبارت دیگر، ورزش کردن کیفیت اسپرم را تحت تأثیر قرار می‌دهد، ورزش ملایم و متعادل، کمک‌کننده است، اما ورزش خیلی شدید ممکن است اثرات منفی داشته باشد.

راستی‌آزمایی: کاغذهای دستگاه پوز باعث نازایی افراد می‌شوند.

نتیجه‌گیری

بررسی‌های علمی نشان می‌دهند ورزش بر کیفیت اسپرم اثرگذار است: انجام منظم ورزش و با شدت متوسط باعث افزایش تعداد و تحرک اسپرم می‌شود و التهاب را کاهش می‌دهد، اما ورزش شدید و طولانی می‌تواند کیفیت اسپرم را کاهش دهد. بنابراین پاسخ سوال «آیا ورزش بر کیفیت اسپرم تأثیر دارد؟» مثبت است؛ ورزش تأثیرگذار است اما شدت و نحوه انجام آن مهم است. توصیه می‌شود، مردان برای حفظ یا بهبود باروری خود، ورزش متوسط (مثلاً چندبار در هفته، ورزش هوازی ملایم) را در برنامه زندگی خود قرار دهند و از ورزش‌های خیلی سنگین یا مصرف استروئیدهای آنابولیک خودداری کنند.

روش جست‌وجو

برای بررسی این موضوع، از کلیدواژه‌های “Exercise and sperm quality”؛ “Physical activity and male fertility” و عبارات مشابه آن‌ها در بانک‌های اطلاعاتی PubMed و کتابخانه کاکرین (Cochrane Library) در عنوان مطالعات استفاده شد. در نهایت، مطالعاتی انتخاب شدند که به‌طور مستقیم به بررسی تأثیر انواع ورزش (ملایم، متوسط و شدید) بر کیفیت اسپرم از نظر تعداد، تحرک، شکل و زنده‌مانی پرداختند. هم‌چنین از مقالات مروری معتبر و منابع رسمی منتشرشده از سوی سازمان‌های بین‌المللی سلامت، مانند سازمان جهانی بهداشت و مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، استفاده شد.

منابع

1. Belladelli F, Basran S, Eisenberg ML. Male Fertility and Physical Exercise. World J Mens Health. 2023 Jul;41(3):482-488. https://doi.org/10.5534/wjmh.220199
2. Jóźków P, Rossato M. The Impact of Intense Exercise on Semen Quality. American Journal of Men’s Health. 2016;11(3):654-662. doi:10.1177/1557988316669045
3. Donato F, Rota M, Ceretti E, Viviana Viola GC, Marullo M, Zani D, Lorenzetti S, Montano L; FASt study group. Intensity and type of physical activity and semen quality in healthy young men. Fertil Steril. 2025 Jan;123(1):88-96. doi: 10.1016/j.fertnstert.2024.08.323. Epub 2024 Sep 5. PMID: 39243273.
4. Minas A, Fernandes AC, Maciel Junior VL, Adami L, Intasqui P, Bertolla RP. Influence of physical activity on male fertility. Andrologia. 2022 Aug;54(7):e14433.
5. Zańko, A., Pawłowski, M., & Milewski, R. (2025). The Impact of Physical Exercise on Male Fertility Through Its Association with Various Processes and Aspects of Human Biology. Journal of Clinical Medicine, 14(10), 3442. https://doi.org/10.3390/jcm14103442
6. Is Your Sperm Count Shrinking? Published June 2024 [Available here: https://www.nm.org/healthbeat/healthy-tips/is-your-sperm-count-shrinking].