نتیجه بررسی: درست

آیا واقعا استفاده از ماسک در شرایط آلودگی هوا موثر است؟

بیان مسئله

در روزهای اخیر، بسیاری از شهرهای ایران با موج‌های شدید آلودگی هوا روبه‌رو بوده‌اند؛ وضعیتی که نفس کشیدن را برای شهروندان دشوار کرده و مدارس و ادارات را در برخی مناطق به تعطیلی کشانده است. این شرایط نه‌تنها زندگی روزمره را مختل می‌کند، بلکه خطرات جدی برای سلامت عمومی، به‌ویژه گروه‌های آسیب‌پذیر مانند کودکان، سالمندان و بیماران قلبی و تنفسی، به همراه دارد. در چنین فضایی، پرسش‌های زیادی درباره راه‌های محافظت فردی و جمعی در برابر آلودگی هوا مطرح می‌شود و یکی از موضوعات مهم، نقش ماسک‌ ها در کاهش تماس با آلاینده‌هاست.

در این مطلب از «فکت‌نامه سلامت»، به بررسی علمی و شواهد موجود در این زمینه می‌پردازیم تا تصویر روشن‌تری را از واقعیت موجود ارائه دهیم.

 

از تاثیرات آلودگی هوای این روزها بر سلامت چه می‌دانیم؟

روش کار

نخست با روش PICO، واژگان کلیدی را از قبیل Face masks و Air pollution استخراج کرده و پس‌از یافتن MeSH terms در پایگاه اطلاعاتی PubMed، به جست‌وجوی مقالات پرداختیم.

ماسک؛ همراه روزهای آلوده

مطالعات نشان می‌دهند که استفاده از ماسک هنگام پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری در محیط‌های آلوده می‌تواند میزان ورود ذرات مضر را به بدن کاهش دهد و تاحدی از بروز مشکلات تنفسی و قلبی جلوگیری کند. البته میزان محافظت به نوع ماسک، کیفیت فیلتر و نحوه استفاده بستگی دارد؛ ماسک‌های استاندارد و درست استفاده‌شده بیشترین تاثیر را دارند، درحالی‌که ماسک‌های ساده یا استفاده نادرست، کارایی محدودی پیدا می‌کنند (۱).

اقدامات فردی و خانوادگی برای کاهش تماس با آلودگی هوا نشان می‌دهند که ماسک فقط یکی از ابزار موجود است. اقداماتی مانند استفاده از دستگاه‌های تصفیه هوا در منزل، بستن پنجره‌ها در زمان اوج آلودگی، و تغییر الگوهای رفت‌وآمد نیز می‌توانند نقش مهمی در کاهش خطرات سلامت داشته باشند (۲).

 

راستی‌آزمایی: با تغذیه سالم می‌توان اثرات آلودگی هوا را کاهش داد.

با این حال، نتایج این مطالعات حاکی از آن هستند که ماسک‌ها و اقدامات فردی تنها راه‌حل کامل نیستند. کارایی آن‌ها محدود بوده و وابسته به کیفیت و نحوه استفاده است. برای حفاظت واقعی از سلامت جامعه باید ترکیبی از راهکارها به‌کار گرفته شوند: ماسک‌های استاندارد، اقدامات خانگی برای کاهش تماس، و در نهایت سیاست‌های کلان برای کاهش آلودگی و آموزش عمومی.

ماسک؛ خط دفاع اول در برابر آلودگی

بررسی‌ها نشان می‌دهند که ماسک‌ها علاوه‌بر کاهش ورود ذرات آلاینده هوا، می‌توانند تاحدی جلوی انتقال برخی ویروس‌های تنفسی را مانند آنفلوآنزا و سرماخوردگی نیز بگیرند. البته میزان کارایی آن‌ها به کیفیت فیلتر و میزان چسبندگی ماسک به صورت وابسته است. از سوی دیگر، در شرایط بحران‌های آلودگی شدید هوا، استفاده گسترده از ماسک‌ها مطرح می‌شود، نه فقط به عنوان یک اقدام فردی، بلکه به‌عنوان یک ابزار جمعی برای کاهش آسیب‌های سلامت (۳، ۴).

 

در هوای غبارآلود تهران سیانور و آرسنیک وجود دارد؟

ماسک؛ سپر نیمه‌کاره در برابر هوای آلوده

بررسی‌ها نشان داده‌اند که بسیاری از ماسک‌ های رایج در بازار به دلیل نشت هوا از اطراف صورت، توانایی محدودی در جلوگیری از ورود ذرات ریز دارند و فقط تعداد کمی از ماسک‌های استاندارد توانسته‌اند میزان نفوذ آلاینده‌ها را به شکل قابل توجهی کاهش دهند. در شرایط آلودگی شدید، استفاده درست از ماسک‌های باکیفیت می‌تواند تماس با ذرات خطرناک را کم کند و در نتیجه خطر بیماری‌های قلبی، تنفسی و حتی مرگ زودرس کاهش یابد (۵، ۶).

 

راستی‌آزمایی: نداشتن تهویه در کلاس‌های درس احتمال ابتلا به بیماری‌های تنفسی را افزایش می‌دهد.

با این حال، نمی‌توان فقط بر ماسک‌ها به عنوان راه‌حل عمومی تکیه کرد. کارایی آن‌ها وابسته به طراحی، کیفیت فیلتر و میزان تطابق با صورت است. بنابراین، تصمیم‌گیری کلی در سطح سلامت عمومی باید محتاطانه باشد: ماسک‌های استاندارد می‌توانند نقش مهمی در کاهش خطرات داشته باشند، اما ماسک‌های معمولی و غیر استاندارد اغلب اثر چشمگیری ندارند. در نتیجه، ماسک‌ها فقط یک ابزار کمکی موثر هستند و برای حفاظت واقعی باید همزمان بر کاهش منابع آلودگی و آموزش مردم در استفاده صحیح از ماسک‌های مناسب متمرکز شد.

نتیجه­‌گیری

شواهد علمی نشان می‌دهند که استفاده از ماسک می‌تواند در کاهش تماس با آلاینده‌های هوا و حتی برخی عوامل بیماری‌زا مؤثر باشد، به‌ویژه زمانی که ماسک استاندارد بوده و به‌درستی استفاده شود. با این حال، ماسک‌ها فقط بخشی از راه‌حل هستند و برای حفاظت واقعی از سلامت جامعه باید مجموعه‌ای از اقدامات همزمان از قبیل، استفاده صحیح از ماسک‌های مناسب، اقدامات خانگی برای کاهش تماس، و در نهایت سیاست‌های کلان برای کاهش منابع اصلی آلودگی و آموزش عمومی دنبال شوند.

در صورت تصمیم به استفاده از ماسک‌ها و رسپیراتورها بر اساس راهنمایی مرکز کنترل بیماری‌های آمریکا و انستیتو تحقیقات ایمنی و بهداشت حرفه‌ای آمریکا CDC/NIOSH، مؤثرترین ماسک‌ها، رسپیراتورهای نوع N95 (مطابق استاندارد آمریکا)، FFP2 (مطابق استاندارد اروپا) یا KN95 (مطابق استاندارد چین) است که در همه انواع، جهت کاهش مقاومت تنفسی و تنگی نفس، از نوع سوپاپ‌دار یا شیر تخلیه‌دار که دارای دو بند پشت سری جهت فیت کردن ماسک به صورت هستند توصیه می‌شود.

منابع

۱. Bissiri A, Jiao J, Chen Y. A scoping review of the benefits of face mask use on pedestrian and bicyclist exposure to air pollutants. Journal of Transport & Health. 2022;26:101484.
2. Allen RW, Barn P. Individual- and Household-Level Interventions to Reduce Air Pollution Exposures and Health Risks: a Review of the Recent Literature. Current Environmental Health Reports. 2020;7(4):424-40.
3. Zhou SS, Lukula S, Chiossone C, Nims RW, Suchmann DB, Ijaz MK. Assessment of a respiratory face mask for capturing air pollutants and pathogens including human influenza and rhinoviruses. J Thorac Dis. 2018;10(3):2059-69.
4. McDonald F, Horwell CJ, Wecker R, Dominelli L, Loh M, Kamanyire R, et al. Facemask use for community protection from air pollution disasters: An ethical overview and framework to guide agency decision making. International Journal of Disaster Risk Reduction. 2020;43:101376.
5. Cherrie JW, Apsley A, Cowie H, Steinle S, Mueller W, Lin C, et al. Effectiveness of face masks used to protect Beijing residents against particulate air pollution. Occupational and Environmental Medicine. 2018;75(6):446-52.
6. Kodros JK, O’Dell K, Samet JM, L’Orange C, Pierce JR, Volckens J. Quantifying the Health Benefits of Face Masks and Respirators to Mitigate Exposure to Severe Air Pollution. GeoHealth. 2021;5(9):e2021GH000482.