نتیجه بررسی: نادرست

راستی‌آزمایی: مصرف هم‌زمان الکل و استامینوفن واقعاً خطرناک است.

بیان مسئله

مدتی است این شائبه ایجاد شده که مصرف هم‌زمان الکل و استامینوفن واقعاً خطرناک است. استامینوفن (پاراستامول یا تایلنول) یکی از پرمصرف‌ترین داروها برای کاهش درد و تب است و میلیون‌ها نفر به‌صورت هفتگی از آن استفاده می‌کنند. برای مثال، بیش‌از ۶۰ میلیون نفر در آمریکا هفته‌ای یک‌بار این دارو را مصرف می‌کنند. از سوی دیگر، مسمومیت با استامینوفن علت اصلی نارسایی حاد کبدی در آمریکا است. در این بررسی، با استفاده از مقالات علمی و منابع معتبر (مانند CDC و FDA) مشخص می‌کنیم که مصرف هم‌زمان الکل و استامینوفن باعث افزایش خطر ایجاد آسیب کبدی می‌شود یا خیر.

یافته‌ها

متابولیسم استامینوفن و خطر ایجاد مسمومیت کبدی

پس‌از مصرف استامینوفن، بیشتر آن توسط کبد به فرآورده‌های بی‌ضرر تبدیل و از بدن دفع می‌شود. در واقع حدود ۹۰٪ دارو از مسیرهای بی‌ضرر (مانند تبدیل به سولفات و گلوکورونید) تجزیه و دفع می‌شود. اما حدود ۸٪ باقی‌مانده توسط آنزیم کبدی به ترکیب بسیار سمّی به نام NAPQI تبدیل می‌شود. در شرایط طبیعی، بدن با تولید یک ماده محافظ به نام گلوتاتیون این ترکیب سمّی را بی‌اثر کرده و آسیب جدی رخ نمی‌دهد. با این حال، اگر دوز استامینوفن بسیار زیاد بوده یا ذخیره گلوتاتیون کافی نباشد، NAPQI تجمع پیدا کرده و به سلول‌های کبدی آسیب می‌رساند (۱).

نقش الکل در افزایش یا کاهش خطر

الکل هم در کبد شکسته شده و مسیرهای متابولیک مشابهی دارد. مصرف مزمن الکل باعث افزایش فعالیت آنزیم‌های کبدی (مثلاً آنزیم CYP2E1) و کاهش ذخایر گلوتاتیون می‌شود (۲). ازاین‌رو، اگر فردی پس‌از دوره طولانی مصرف الکل، استامینوفن مصرف کند، مقدار بیشتری از دارو به NAPQI سمّی تبدیل شده و احتمال آسیب کبدی افزایش می‌یابد (۲).

مصرف هم‌زمان و یک‌باره (حاد) الکل و استامینوفن

مطالعات اخیر نشان دادند که مصرف یک‌باره و هم‌زمان الکل و استامینوفن می‌تواند حتی اثر محافظتی جزئی داشته باشد، زیرا الکل و استامینوفن هر دو توسط آنزیم CYP2E1 متابولیزه شده و رقابت آن‌ها موجب می‌شود میزان NAPQI سمّی تولیدشده اندکی کاهش یابد (۱). بنابراین اگر فردی یک‌بار الکل بنوشد و همان شب یا روز بعد یک دوز معمولی استامینوفن مصرف کند، خطر ایجاد آسیب کبدی نسبت به حالت عادی بیشتر نخواهد بود (۱).

مصرف مزمن الکل و استامینوفن

این وضعیت در افراد الکلی مزمن فرق می‌کند. در این افراد، فعالیت آنزیم‌های کبدی افزایش یافته اما ذخایر گلوتاتیون کاهش می‌یابد (۱‍). شواهد نشان می‌دهد این افراد در برابر یک دوز معمولی استامینوفن با خطر بیشتری مواجه نمی‌شوند، ولی اگر چند روز متوالی دوزهای بالای استامینوفن را مصرف کنند، تولید NAPQI به شدت افزایش یافته و ایجاد آسیب جدی کبدی محتمل‌تر می‌شود (۱).

هشدارها و توصیه‌های پزشکی

سازمان‌های سلامت هشدار می‌دهند که بهتر است از مصرف هم‌زمان الکل و استامینوفن اجتناب شود. برای مثال، FDA روی برچسب محصولات استامینوفن هشدار می‌دهد که «مصرف سه نوشیدنی الکلی یا بیشتر در روز همراه با این دارو می‌تواند آسیب شدید کبدی ایجاد کند» (۲). انجمن گوارش آمریکا (ACG) افرادی را که به‌طور مرتب الکل مصرف می‌کنند، در معرض خطر بالا دانسته و توصیه می‌کند اصلاً از استامینوفن استفاده نکنند (۳). هم‌چنین CDC به‌طور کلی تداخل الکل را با داروها خطرناک دانسته و تأکید می‌کند حین استفاده از داروها (از جمله استامینوفن) از نوشیدن الکل خودداری شود (۴).

از وضعیت مصرف الکل در دنیا چه می‌دانیم؟

نتیجه‌گیری

مصرف هم‌زمان الکل و استامینوفن در شرایط متعارف، اغلب مشکل‌ساز نیست و خودبه‌خود باعث آسیب کبدی نمی‌شود. به عبارت دیگر، ادعای «خطرناک بودن مطلق» این ترکیب درست نیست و باید میزان مصرف الکل و دوز دارو را در نظر گرفت. با این حال، در افراد الکلی مزمن یا کسانی که به‌طور مرتب دوز بالایی را از استامینوفن مصرف می‌کنند، احتمال آسیب جدی کبدی وجود دارد. در نتیجه می‌توان گفت، این ادعا فقط در شرایط خاص (مصرف زیاد الکل یا تکرار دوز بالای استامینوفن) صحیح است و در شرایط عادی معتبر نیست.

منابع

1. Acetaminophen Toxicity. NCBI Bookshelf. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK441917/
2. National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism (NIAAA). Alcohol-Medication Interactions: Potentially Dangerous Mixes. https://www.niaaa.nih.gov/health-professionals-communities/core-resource-on-alcohol/alcohol-medication-interactions-potentially-dangerous-mixes
3. American College of Gastroenterology (ACG). Medications and the Liver: Overview. https://gi.org/topics/medications-and-the-liver/
4. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Drinking Alcohol While Using Other Drugs Can Be Deadly. https://www.cdc.gov/alcohol/about-alcohol-use/other-drug-use.html