نتیجه بررسی: نادرست

راستی‌آزمایی: شکستن قولنج کمر خطرناک است.

بیان مسئله

در سال‌های اخیر، این پرسش که، شکستن قولنج کمر می‌تواند برای سلامت ستون فقرات یا دیسک‌های کمری خطرناک باشد یا خیر، به یکی از دغدغه‌های رایج میان مردم تبدیل شده است. هدف این بررسی، تحلیل علمی این موضوع براساس مقالات پژوهشی معتبر و منابع جهانی است تا مشخص شود چنین نگرانی‌ای، پایه علمی دارد یا خیر.

یافته‌ها

ساختار و عملکرد دیسک‌های کمری

دیسک‌های بین‌مهره‌ای کمری ساختارهایی فیبروکارتیلاژی هستند که بین مهره‌های ستون فقرات قرار دارند و نقش ضربه‌گیر، انعطاف‌پذیری و پشتیبانی از ستون فقرات را ایفا می‌کنند. هر دیسک از دو بخش اصلی تشکیل شده است: هسته ژلاتینی مرکزی (nucleus pulposus) و حلقه فیبری اطراف آن (Annulus fibrosus). آسیب به حلقه فیبری می‌تواند منجر به بیرون‌زدگی یا پارگی دیسک شود که در صورت فشار بر ریشه‌های عصبی، درد و ضعف ایجاد می‌کند. بیش از ۹۰٪ موارد بیرون‌زدگی دیسک میان مهره‌های ۴ و ۵ کمری (L4-L5) یا میان مهره‌های ۵ کمری و ۱ دنبالچه (L5-S1) رخ می‌دهد. در صورت پیشرفت آسیب و ایجاد مشکلات عصبی یا اختلال در فعالیت‌های روزمره، ممکن است نیاز به جراحی باشد، اما در اغلب موارد درمان غیرجراحی توصیه می‌شود (۱].

مکانیزم آسیب به دیسک و نقش حرکات ناگهانی

مطالعات آزمایشگاهی روی نمونه‌های حیوانی نشان داده‌اند که وارد آمدن ضربه یا فشار ناگهانی به ستون فقرات در حالت خمیده می‌تواند منجر به شکستگی صفحه انتهایی مهره (endplate fracture) یا آسیب‌های ظریف‌تر در ساختار دیسک شود. این آسیب‌ها می‌توانند آغازگر فرایند تخریب و دژنراسیون دیسک باشند. با این حال، بیرون‌زدگی دیسک در این شرایط کمتر رخ داده و بیشتر، شکستگی‌های صفحه انتهایی مشاهده می‌شود. این یافته‌ها نشان می‌دهند که آسیب‌های هم‌زمان و چندبخشی می‌توانند در شروع فرایند دژنراسیون دیسک نقش داشته باشند (۱). در پژوهش‌های دیگر، مشخص شد که نرخ و شدت بارگذاری (یعنی سرعت و قدرت وارد شدن نیرو) بر رفتار مکانیکی دیسک تأثیرگذار است. در دیسک‌های سالم، فقط در بارگذاری‌های بسیار سریع و شدید، احتمال آسیب جدی وجود دارد، اما در دیسک‌هایی که قبلاً آسیب دیده‌اند، حتی بارگذاری‌های آهسته‌تر نیز می‌تواند منجر به بیرون‌زدگی هسته ژلاتینی و پارگی دیسک شود. این موضوع اهمیت پیشگیری از حرکات ناگهانی و شدید را، به‌ویژه در افراد با سابقه آسیب دیسک، نشان می‌دهد (۳).

ارتباط با حرکات «شکستن قولنج»

حرکت «شکستن قولنج» معمولاً با ایجاد فشار یا کشش ناگهانی در مفاصل انجام شده و صدایی شبیه ترکیدن ایجاد می‌کند. این صدا عمدتاً ناشی از آزاد شدن گازهای محلول در مایع مفصلی است و به‌خودی‌خود نشانه آسیب نیست. با این حال، اگر این حرکات با نیروی زیاد، در وضعیت نامناسب یا به دفعات زیاد انجام شود، به‌ویژه در افرادی که زمینه آسیب یا ضعف ساختاری در دیسک یا مهره‌ها دارند، می‌توانند خطر آسیب به دیسک یا مفاصل را افزایش دهند. پژوهش‌ها تأکید می‌کنند که حرکات ناگهانی و شدید، به‌ویژه در حالت خمیده یا چرخش شدید کمر، می‌تواند منجر به آسیب‌های ساختاری شود (۱، ۳).

عوامل خطر و جمع‌بندی شواهد

عوامل خطر برای آسیب دیسک کمری شامل حرکات تکراری، بلند کردن اجسام سنگین، وضعیت‌های نامناسب بدنی و وارد آمدن ضربه ناگهانی است. افرادی که شغل‌هایی با فعالیت فیزیکی سنگین دارند یا مدت طولانی در وضعیت نشسته یا خمیده قرار می‌گیرند، بیشتر در معرض آسیب هستند. هم‌چنین، در افرادی که قبلاً دچار آسیب دیسک شده‌اند، حتی حرکات نسبتاً ملایم نیز می‌تواند منجر به آسیب مجدد شود (۳).

در مجموع، شواهد علمی نشان می‌دهد که شکستن قولنج کمر در افراد سالم و بدون سابقه آسیب جدی، به‌طور معمول منجر به آسیب حاد یا خطرناک نمی‌شود، به‌ویژه اگر با نیروی ملایم و در وضعیت مناسب انجام شود. اما انجام این حرکات به‌صورت شدید، مکرر یا در افرادی با زمینه قبلی آسیب، می‌تواند خطر آسیب به دیسک یا مفاصل را افزایش دهد. بنابراین، رعایت احتیاط و پرهیز از حرکات ناگهانی و شدید، به‌ویژه در افراد پرخطر، توصیه می‌شود.

راستی آزمایی: آیا شکستن قولنج انگشتان باعث آرتروز می‌شود؟

نتیجه‌گیری

براساس شواهد علمی موجود، ادعای «شکستن قولنج کمر، به‌طور قطعی و همیشگی خطرناک است» صحیح نیست. در افراد سالم، انجام این حرکت به‌صورت ملایم و کنترل‌شده معمولاً خطری ندارد، اما در صورت وجود آسیب قبلی، انجام حرکات شدید یا وضعیت‌های نامناسب، خطر آسیب به دیسک و مفاصل افزایش می‌یابد. بنابراین، توصیه می‌شود افراد با سابقه مشکلات کمری یا درد مزمن، از انجام این حرکات خودداری کرده و در صورت نیاز به پزشک یا فیزیوتراپیست مراجعه کنند.

منابع

1. Donnally, A. Butler, M. Varacallo. Lumbosacral Disc Injuries. 2019.
2. V. van Heeswijk, Peter Alexander Robertson, A. Thambyah, N. Broom. Endplate fractures with subtle structural damage in impact loaded flexed ovine lumbar segments: a potential initiator of disc degeneration. European Spine Journal, 2025.
3. Qing Liu, Xiao-Feng Liang, Ai-Guo Wang, Ying Liu, Tong-Ju Jia, Kun Li, Chunqiu Zhang. Failure mechanical properties of lumbar intervertebral disc under high loading rate. Journal of Orthopaedic Surgery and Research, 2024.