نتیجه بررسی: بدون شواهد

راستی‌آزمایی: تمیزکردن گوش برای سلامت گوش خطر دارد.

بیان مسئله

بسیاری از افراد بر این باورند که تمیز کردن گوش با گوش‌پاک‌کن یا ابزار دیگر برای حفظ بهداشت فردی ضروری است. برخی نیز گمان می‌کنند که بیرون آوردن جرم گوش یا مایعات از کانال گوش می‌تواند به شنوایی بهتر یا پیشگیری از عفونت کمک کند؛ اما آیا واقعاً این کار بی‌خطر است؟ مطالعات جدید نشان می‌دهند که این اقدام ممکن است نه‌تنها بی‌فایده باشد، بلکه در برخی شرایط خطراتی را نیز به دنبال دارد.

یافته‌ها

 اوتیت میانی چرکی مزمن چیست؟

این بیماری به معنی عفونت مزمن گوش میانی است که با ترشح مداوم از گوش و گاهی پارگی پرده گوش همراه است. بیماران اغلب دچار کم‌شنوایی و ترشح مداوم از گوش می‌شوند. درمان این بیماری شامل استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها و در مواردی تمیز کردن دستی گوش یا اصطلاحاً «aural toileting» است.

تمیز کردن گوش چیست و چگونه انجام می‌شود؟

در مطالعات بررسی‌شده، تمیز کردن گوش می‌تواند به روش‌هایی مانند خشک‌کردن با پنبه، مکش تحت میکروسکوپ، یا شست‌وشو با سرنگ دستی یا خودکار انجام شود. این روش‌ها هم می‌توانند به‌تنهایی انجام شوند و هم همراه با داروهایی مثل قطره‌های آنتی‌بیوتیکی.

آیا تمیز کردن گوش مزایای درمانی دارد؟

در یک مطالعه، دو گروه از کودکان دچار ترشح مزمن گوش مقایسه شدند: گروهی که روزانه گوششان با روش خشک‌کردن تمیز شد، و گروهی که هیچ درمانی را دریافت نکردند. نتایج پس‌از ۴ هفته نشان دادند که تفاوت قابل‌توجهی بین دو گروه در بهبود ترشح از گوش وجود نداشت. این یعنی مطمئن نیستیم که تمیز کردن گوش تأثیری بر بهبودی ترشح مزمن داشته باشد.

آیا تمیز کردن گوش همراه با دارو مؤثرتر است؟

در مطالعه‌ای دیگر، شرکت‌کنندگان به دو گروه تقسیم شدند. گروه اول هر روز در کلینیک گوششان با مکش تمیز شد و سپس قطره آنتی‌بیوتیکی دریافت کردند. گروه دوم فقط یک‌بار گوششان تمیز شد و پس‌از آن خودشان قطره را در منزل استفاده کردند. باز هم تفاوت معنی‌داری در میزان بهبودی ترشحات گوش بین دو گروه دیده نشد.

آیا تمیز کردن گوش عوارض دارد؟

در مجموع، اطلاعات بسیار کمی درباره عوارض جانبی این اقدامات ارائه شده است. فقط در یک مورد، فردی دچار سرگیجه شد که احتمالاً به دلیل استفاده از قطره آنتی‌بیوتیکی سرد بوده است. هیچ گزارشی از عوارض جدی مثل خونریزی گوش یا بدتر شدن شنوایی گزارش نشد، اما فقدان داده کافی باعث می‌شود نتوانیم با اطمینان درباره بی‌خطری این روش صحبت کنیم.

 محدودیت‌های مطالعات موجود

بسیاری از مطالعات انجام‌شده کیفیت پائینی داشتند و اطلاعات کاملی را درباره تأثیر روش‌های تمیز کردن گوش بر کیفیت زندگی یا عوارض احتمالی آن‌ها ارائه ندادند. هم‌چنین بیشتر مطالعات روی کودکان و در مناطق خاص، مثل جزایر سلیمان، انجام شدند، که ممکن است نتایج برای همه افراد قابل تعمیم نباشند.

توصیه‌هایی برای عموم افراد

با توجه به نتایج این مرور سیستماتیک، استفاده روزمره از روش‌های تمیز کردن گوش (مخصوصاً در منزل و با گوش‌پاک‌کن) ممکن است نه‌تنها مفید نباشد، بلکه در صورت ناآگاهی از وضعیت گوش و انجام نادرست آن، آسیب‌زا هم باشد. گوش‌ها به‌طور طبیعی با ترشح موم محافظت می‌شوند و نیازی به پاک‌سازی روزانه ندارند، مگر در صورت وجود بیماری خاص و زیر نظر پزشک.

نکاتی برای پزشکان و درمان‌گران

در شرایطی مثل اوتیت مزمن، شاید تمیز کردن گوش به عنوان بخشی از درمان مفید باشد، اما بر اساس شواهد فعلی، اثربخشی آن مشخص نیست و نباید به‌عنوان درمان اولیه یا قطعی در نظر گرفته شود. همچنین، اطلاع‌رسانی به بیماران درباره خطرات احتمالی آن، مثل آسیب به پرده گوش یا تحریک کانال گوش، اهمیت زیادی دارد.

راستی‌آزمایی: تیغ زدن گوش نوزاد، زردی را درمان می‌کند.

نتیجه‌گیری

بر اساس شواهد موجود، نمی‌توان با اطمینان گفت که تمیز کردن گوش برای سلامت گوش مفید است یا مضر. در مواردی که مشکل خاصی، مانند عفونت یا ترشح مزمن وجود ندارد، بهتر است از تمیز کردن مداوم و غیرضروری گوش خودداری شود، چون ممکن است باعث تحریک، آسیب یا ورود عفونت به داخل گوش شود. این کار را فقط باید در صورت نیاز و تحت راهنمایی پزشک انجام داد.

منبع

Bhutta MF, Head K, Chong LY, Daw J, Schilder AGM, Brennan-Jones CG. Aural toilet (ear cleaning) for chronic suppurative otitis media. Cochrane Database of Systematic Reviews 2025, Issue 6. Art. No.: CD013057. DOI: 10.1002/14651858.CD013057.pub3. Accessed 17 July 2025.