نتیجه بررسی: نادرست

راستی‌آزمایی: آیا سیگارهای گیاهی و طعم‌دار واقعاً برای سلامت بدن خطری ندارند؟

بیان مسئله

سوالی که این روزها میان مردم و حتی در تبلیغات دیده می‌شود، آن است که سیگارهای گیاهی و طعم‌دار واقعاً برای سلامت بدن خطری دارند یا خیر. برخی شرکت‌ها این محصولات را به‌عنوان جایگزینی «بی‌ضرر» برای سیگارهای معمولی معرفی می‌کنند. با این حال، شواهد علمی نشان می‌دهد که چنین ادعایی نیاز به بررسی دقیق دارد و ما در این نوشتار، با مرور مطالعات علمی و گزارش‌های معتبر جهانی، به این موضوع می‌پردازیم.

یافته‌ها

تعریف و تبلیغات سیگارهای گیاهی

سیگارهای گیاهی معمولاً از ترکیب گیاهان خشک، مانند نعناع، گل‌گاوزبان، بابونه یا دیگر گیاهان معطر ساخته می‌شوند. تولیدکنندگان آن‌ها را بدون نیکوتین و «سالم» معرفی می‌کنند، اما تحقیقات علمی نشان داده‌اند هیچ سند معتبری وجود ندارد که این محصولات خطر کمتری برای سلامت دارند. برای مثال، مرور منتشرشده در مجله ACS Omega به‌صراحت بیان می‌کند که هیچ شواهد قوی دال بر سالم‌تر بودن سیگارهای گیاهی نسبت به سیگارهای تنباکویی وجود ندارد (۱).

ترکیبات دود حاصل از احتراق

سوختن هر ماده گیاهی منجر به تولید ترکیبات شیمیایی سمّی می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که در دود سیگارهای گیاهی مقادیر قابل‌توجهی قطران، مونوکسیدکربن، بنزو[a]پیرن (عامل سرطان‌زا) و ترکیبات فنولی وجود دارد. این ترکیبات درست همان موادی هستند که در دود سیگارهای معمولی یافت شده و مسئول بروز بسیاری از سرطان‌ها و بیماری‌های قلبی‌عروقی هستند (۲).

آسیب به DNA سلول‌های ریه

نتایج یک مطالعه آزمایشگاهی نشان داد که دود سیگارهای گیاهی می‌تواند باعث شکست DNA در سلول‌های ریه انسان شود. این تغییرات ژنتیکی یکی از مراحل اولیه در ایجاد سرطان است. شدت آسیب سلولی وابسته به دوز دود بوده و اثرات آن مشابه یا حتی برابر با سیگار معمولی گزارش شد (۲).

مطالعات انسانی (چین ۲۰۰۹)

پژوهشگران در یک تحقیق روی مصرف‌کنندگان سیگار گیاهی و سیگار معمولی، بیومارکرهای سرطان‌زایی را در بدن افراد مقایسه کردند. نتیجه آن بود که هیچ تفاوت معناداری میان دو گروه وجود ندارد. یعنی، مصرف سیگارهای گیاهی همان میزان مواد سرطان‌زا را در بدن افزایش می‌دهد که سیگارهای تنباکویی انجام می‌دهند (۳).

قطران و مونوکسید کربن

تحقیقات نشان می‌دهند سیگارهای گیاهی می‌توانند سطوح بالایی را از قطران و مونوکسیدکربن آزاد کنند. این دو ماده، اصلی‌ترین عوامل ابتلا به بیماری‌های ریوی و قلبی ناشی از استعمال سیگار هستند. در برخی موارد، حتی مقدار مونوکسیدکربن در سیگار گیاهی به‌اندازه یا بیشتر از سیگارهای معمولی بوده است (۲).

دیدگاه CDC درباره قلیان‌های گیاهی

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC) اعلام کرد که دود حاصل از قلیان‌های گیاهی—که مشابه سیگار گیاهی فاقد تنباکو هستند—هم‌چنان حاوی مونوکسیدکربن، فلزات سنگین و مواد سرطان‌زا است. این گزارش تأکید می‌کند که استفاده از محصولات گیاهی هیچ‌گاه بی‌خطر نبوده و باعث بروز همان خطرات ناشی از سیگار می‌شود (۴).

مطالعه هندوستان (۲۰۲۴)

یک مطالعه در هند نشان داد که سیگارهای گیاهی حتی ممکن است ذرات سمّی بیشتری را نسبت به سیگارهای معمولی تولید کنند. برای مثال، مقدار ذرات معلق در هر سیگار گیاهی به‌طور متوسط ۳۰/۹ میلی‌گرم بود، در حالی‌که سیگار معمولی حدود ۸/۹ میلی‌گرم تولید می‌کرد. این داده‌ها نشان می‌دهند که محصولات مذکور می‌توانند خطرات بیشتری را ایجاد کنند (۵).

فریب واژه «طبیعی بودن»

تبلیغات معمولاً روی «طبیعی» یا «ارگانیک» بودن سیگارهای گیاهی تأکید دارند. اما «طبیعی» بودن لزوماً به معنای «بی‌خطر» بودن نیست. سوختن هر نوع گیاه یا برگ خشک، ترکیبات سرطان‌زا تولید می‌کند. همان‌طور که WHO و CDC هشدار داده‌اند، هیچ نوع دود سوخته‌ای برای ریه و بدن بی‌خطر نیست (۱، ۴).

روش‌شناسی مطالعات و نتایج یکسان

روش‌های مختلف پژوهش‌ها شامل آزمایش‌های آزمایشگاهی روی سلول‌ها، بررسی دود در دستگاه‌های شبیه‌ساز و مطالعه روی مصرف‌کنندگان واقعی بوده است. در تمامی این روش‌ها، نتیجه یکسان بودند: سیگار گیاهی به هیچ‌وجه بی‌خطر نیست و سطح مواد مضر آن برابر یا حتی بیشتر از سیگارهای معمولی است (۱، ۲، ۵).

راستی‌آزمایی: یک جلسه‌ یک‌ساعته‌ کشیدن قلیان برابر است با ۱۰۰ تا ۲۰۰ نخ سیگار کشیدن

نتیجه‌گیری

بررسی شواهد علمی و گزارش‌های معتبر نشان می‌دهد ادعای بی‌ضرر بودن سیگارهای گیاهی «نادرست» است. اگرچه این محصولات فاقد نیکوتین‌اند، هنگام سوختن، مواد سمّی و سرطان‌زا را آزاد می‌کنند که می‌توانند موجب ابتلا به بیماری‌های ریوی، قلبی و سرطان شوند، بنابراین جایگزین سالمی برای سیگار وجود ندارد و بهترین راه کاهش خطر، ترک کامل مصرف هر نوع سیگار است.

منابع

1. Abdel Rahman RT, et al. (2022). How Do Herbal Cigarettes Compare To Tobacco? ACS Omega, 7(50):45797–۴۵۸۰۹.
2. Bellew B, et al. (2019). Tobacco in Australia: Facts and Issues. Cancer Council Victoria, Chapter 3.32.
3. Gan Q, Yang J, Yang G, Goniewicz M, Benowitz NL, et al. Chinese “herbal” cigarettes are as carcinogenic and addictive as regular cigarettes. Cancer Epidemiology Biomarkers and Prevention, 2009; 18(12):3497-501.
4. CDC (2024). Hookahs. Centers for Disease Control and Prevention.
5. Kokane N, et al. (2024). Time to Revisit COTPA as Herbs Become Perilous. Indian Journal of Public Health, 68(3):469–۴۷۰.