بیان مسئله
تماشای فیلم یکی از تفریحات رایج است و برخی معتقدند میتواند استرس را کاهش دهد. برای بررسی این ادعا، منابع علمی و سایتهای معتبر بینالمللی (مانند CDC) را مرور کردیم. در بسیاری از مطالعات سلامت روانی مشخص شده انجام فعالیتهای سرگرمکننده و مفرح، مانند تماشای فیلم، میتواند حالت روحی را بهبود دهد و سبب آرامش روان شود، مثلاً، در راهنمای مدیریت استرس CDC توصیه شده «زمانی را به استراحت اختصاص داده و فعالیتهای آرامشبخش مورد علاقهتان را انجام دهید». تماشای فیلم میتواند از همین نوع فعالیتها باشد. از سوی دیگر، برخی مطالعات تجربی با القای استرس و اندازهگیری هورمون کورتیزول نشان دادند تماشای فیلمهای مفرح پساز استرس موجب ارتقای حس بهبودی و کاهش استرس میشود. در ادامه به جزئیات بیشتر این یافتهها و زمینههای مرتبط میپردازیم.
یافتهها
فیلمدرمانی (سینمادرمانی) در رواندرمانی
فیلمدرمانی یا «سینمادرمانی» یکی از روشهای رواندرمانی است که در آن از فیلمهای خاصی برای کمک به بیمار استفاده میشود. در این روش، درمانگر، فیلمهایی را انتخاب میکند که موضوع یا شخصیتهای آن با مشکلات روانی بیمار مرتبط باشند تا بیمار خود را در تجربه شخصیتها ببیند و بتواند از زاویهای جدید به مسایل خود نگاه کند. مطالعات نشان دادهاند بسیاری از این مداخلات، مثبت بودهاند؛ بهطور مثال، یک مرور نظاممند با بررسی ۳۸ مطالعه سینمادرمانی و درمان با ویدئو گزارش کرد ۳۶ مطالعه تاثیرات مثبت این روشها را تائید کردهاند (۳). به عبارت دیگر، در محیط کنترلشده درمانی، تماشای فیلمهای درمانی میتواند به آگاهی از احساسات و یافتن راهحل مسائل روانی کمک کند؛ اما این روش باید تحت نظارت متخصص انجام شود و الزاماً به معنای «تماشا برای تفریح عادی» نیست (۳).
تأثیر بر خلقوخو و حالت روحی
مطالعات زیادی نشان دادهاند که انجام فعالیتهای فراغتی و سرگرمکننده میتوانند خلقوخو را بهبود دهند. مثلاً یک مطالعه مروری در سال ۲۰۱۶ گزارش کرد که انجام فعالیتهای اوقات فراغت، مانند تماشای فیلم، میتوانند خلقوخو را تقویت کرده و علائم افسردگی را کاهش دهند (۴). در زندگی روزمره، وقتی فرد فیلمی را میبیند که لذتبخش است، توجهش از نگرانیها و فشارهای محیط دور شده و حالش کمی بهتر میشود. به بیان روانشناسان، فیلمدیدن به عنوان یک حواسپرتی کنترلشده، عمل کرده و کمک میکند ذهن «استراحت کند»، بنابراین میتواند حال روحی را بهبود بخشد و سطح انرژی ذهنی را بالاتر ببرد (۴ و ۵).
کاهش استرس و بازیابی انرژی
تماشای فیلم میتواند بهطور موقت ذهن را از استرسهای روزمره دور کند. یک منبع معتبر اشاره کرد که «گریز از واقعیت» در سینما مفید است، چون فرصتی را برای جدایی روانی از تنشهای زندگی فراهم میکند. این وقفه موقت، اضطراب را کاهش داده و هنگام بازگشت به زندگی روزمره، احساس آرامش بیشتری بههمراه دارد (۵). علاوهبر این، نتایج یک مطالعه نشان دادند تماشای فیلمهای خوشایند پساز وقوع یک موقعیت استرسزا، منجر به «تجربه بازیابی» بیشتر میشود؛ به عبارتی، فیلمهای سرگرمکننده (چه با جنبه لذتبخش ساده، چه با محتوای معناگرای عمیق) باعث افزایش احساس بهبودی فرد میشوند (۲). در این مطالعه دیده شد که سطح کورتیزول خون (هورمون استرس) پساز تماشای فیلم کاهش یافت و احساس سرزندگی بیشتر شد.
تجربه عاطفی و کاتارسیس
یکی از مزایای تماشای فیلم، امکان تجربه گسترهای از احساسات در محیطی کنترلشده است. تماشای یک کمدی خوب میتواند خنده و ترشح اندورفین را در پی داشته باشد، در حالیکه یک فیلم غمانگیز ممکن است اشک و احساس تسکین را فراهم کند. مطالعات نشان دادند خنده در اثر فیلم میتواند میزان هورمونهای استرس را، مانند کورتیزول، کاهش دهد. حتی گریه هنگام تماشای فیلم درام هم اثر مثبتی دارد: یک پژوهش در سال ۲۰۲۰ گزارش کرد که اشکریختن میتواند میزان کورتیزول را در خون کاهش دهد (۴). به این پدیده در روانشناسی «کاتارسیس» گفته میشود که در آن، با بروز احساسات تجمعیافته (خنده یا گریه)، بار روانی کاهش مییابد و فرد آرامتر میشود.
تقویت ارتباط اجتماعی
تماشای فیلم اغلب یک فعالیت گروهی است. رفتن به سینما یا حتی تماشای دستهجمعی در منزل با دوستان و خانواده میتواند حس تعلق و ارتباط را افزایش دهد. تحقیقات نشان دادند ارتباط اجتماعی یکی از عوامل کلیدی سلامت روان است و گفتوگوی پس از فیلم میتواند پیوندها را قویتر کند. بهعنوان مثال، یک مطالعه خاطرنشان میکند که فیلمدیدن دستهجمعی باعث ایجاد «حس تعلق و همبستگی» شده و تعاملات اجتماعی در این وضعیت میتواند احساس تنهایی و اضطراب را کاهش دهد (۵). به بیان دیگر، همراهی دیگران در تجربه سینما و اشتراک احساسات پساز آن، خود فرایندی آرامبخش است و روحیه افراد را بهبود میبخشد.
انگیزه و خلاقیت
فیلمها میتوانند علاوهبر آرامش، الهامبخش نیز باشند. داستانهای موفقیت یا شخصیتهایی که بر موانع غلبه میکنند، گاه افراد را تشویق میکند اهداف شخصیشان را دنبال کنند. مطالعهای که در سال ۲۰۲۰ انجام شد، نشان داد، تماشای فیلمهایی که افراد را در حال دستیابی به اهداف نشان میدهند، میتواند انگیزهبخش باشد و بیننده را به پیگیری هدفهای خود ترغیب کند (۴). همچنین، مواجهه با ایدههای جدید در فیلمها، میتواند کنجکاوی و خلاقیت مخاطب را برانگیزد. این جنبههای هیجانی و فکری فیلمها، به فرد انرژی مضاعف داده و به بازیابی روحیه کمک میکنند.
حضور ذهن و تمرکز
تماشای فیلم، خصوصاً در سینما، مستلزم تمرکز کامل روی داستان است. این تمرکز و حضور در لحظه مانند یک مدیتیشن موقتی عمل میکند. تحقیقات نشان داده توجه کامل به یک فعالیت (مانند گوش دادن به داستان فیلم) بر کاهش استرس مؤثر است. از آنجا که تماشای فیلم مستلزم حضور ذهنی در لحظه حال است، این تجربه میتواند شبیه «تمرین ذهنآگاهی» باشد و به کاهش سطح استرس و تثبیت احساس آرامش کمک کند (۵).
دیگر روشهای مقابله با استرس
طبیعی است تماشای فیلم تنها روش مقابله با استرس نباشد. مراکز کنترل و پیشگیری از بیماریها (CDC) توصیه میکنند علاوهبر این سرگرمیها، ترکیبی از روشهای آرامبخش، مانند تنفس عمیق، تمرینهای فیزیکی سبک، ثبت افکار روزانه یا ارتباط با دوستان، به کار گرفته شوند (۱). بنابراین، تماشای فیلم میتواند بخشی از برنامه خودمراقبتی باشد اما باید در کنار دیگر فعالیتهای سالم در نظر گرفته شود. توصیه CDC به «اختصاص زمان برای یافتن آرامش با فعالیتهای مورد علاقه مانند فیلمدیدن، یکی از گزینههای متنوع است». (۱).
راستیآزمایی: آیا گوشدادن به موسیقی در درمان افسردگی مؤثر است؟
نتیجهگیری
بهطور کلی، شواهد علمی نشان میدهد تماشای فیلم میتواند به آرامش روانی کمک کند، ولی نه بهطور مطلق و مسلما جایگزین همه روشهای درمانی یا خودمراقبتی نیست. مطالعات نشان میدهند انجام فعالیتهای تفریحی، مانند فیلمدیدن، میتوانند خلقوخو را بهبود بخشند، استرس را کاهش دهند و با فراهم کردن تجربههای هیجانی سالم (خنده یا اشک) به تسکین روان کمک کنند. از سوی دیگر، فیلمدیدن گروهی میتواند حس اتحاد اجتماعی را تقویت کند. بااینحال، تأثیر مثبت فیلمدیدن بستگی به نوع فیلم، شدت استرس فرد و نحوه استفاده از آن، دارد. اگر بیشازحد به تماشای فیلم بپردازید و دیگر فعالیتهای ضروری را کنار بگذارید، ممکن است نتیجه مطلوب را نگیرید. در مجموع، میتوان نتیجه گرفت تماشای فیلم تا حد زیادی میتواند آرامشبخش باشد؛ اما بهتر است آن را جزئی از سبک زندگی سالم، در کنار دیگر روشهای مقابله با استرس، در نظر گرفت.
روش کار
برای بررسی این موضوع، از کلیدواژههای Movie watching؛ Mental relaxation؛ Cinematherapy؛ Stress reduction؛ Leisure activity و مترادفهای آنها در بانکهای اطلاعاتی PubMed؛ Google Scholar و کتابخانه کاکرین (Cochrane Library) استفاده شد. در فرایند بررسی، مرورهای نظاممند، مطالعات مداخلهای، مطالعات مشاهدهای و دستورالعملهای بالینی سازمانهای معتبری مانند CDC نیز مدنظر قرار گرفتند.
منابع
- Managing Stress – CDC [Available here: https://www.cdc.gov/mental-health/living-with/index.html#:~:text=,other%20relaxing%20activities%20you%20enjoy].
- Rieger, Diana, and Gary Bente. “Watching down cortisol levels? Effects of movie entertainment on psychophysiological recovery.” Studies in Communication and Media 2 (2018): 231-255.
- Sacilotto E, Salvato G, Villa F, Salvi F, Bottini G. Through the Looking Glass: A Scoping Review of Cinema and Video Therapy. Front Psychol. 2022 Jan 11;12:732246. doi: 10.3389/fpsyg.2021.732246. PMID: 35087441; PMCID: PMC8786706.
- How Watching Movies Can Benefit Our Mental Health – Medically reviewed by Jacquelyn Johnson, PsyD. — Written by Emilia Benton — Updated on February 25, 2022 [Available here: https://psychcentral.com/blog/how-watching-movies-can-benefit-our-mental-health#benefits].
- WellPower – It’s Summer Blockbuster Season: How Going to the Movies Can Support Mental Health [Available here: https://www.wellpower.org/blog/its-summer-blockbuster-season-how-going-to-the-movies-can-support-mental-health/#:~:text=This%20kind%20of%20escapism%20is,return%20to%20the%20daily%20grind].
دیدگاهتان را بنویسید